Przemysław Urbańczyk, Mieszko Pierwszy Tajemniczy

Kupiłem niedawno najnowszą książkę tego archeologa (Bolesław Chrobry – lew ryczący), więc przed lekturą odświeżyłem sobie zbiór artykułów o Mieszku I. Od razu zaznaczę, że nie cenię specjalnie prac Przemysława Urbańczyka, uważam, że niepotrzebnie wchodzi w buty historyka, bo nie ma ku temu kompetencji. Dodatkowo jego pisaninę, w moich oczach, dyskwalifikuje pięć elementów:

1) Postawa: polska historiografia jest mizerna i zacofana, ale ja Mesjasz Urbańczyk ją uzdrowię.

2) Słabe uzasadnianie poszczególnych hipotez i ich piętrzenie (Urbańczyk tworzy z „niczego” pozaźródłową hipotezę, na niej opiera następną, na następnej kolejną itd. – to coś co nazywam domkiem z krat, jedną wyciągasz i wszystko się wali, a w tym przypadku wyciągnąć jest nader łatwo).

3) Olewanie głosów krytyki. Już poprzednia praca Urbańczyka (Trudne początki Polski) spotkała się z krytyką tak ze strony historyków (recenzja Gerarda Labudy), jak i archeologów (recenzja Władysława Duczko). Krytykowane lub prostowane były też jego wymysły z artykułów. Co robi Urbańczyk? Powtarza swoje tezy jak jakąś mantrę, w ogóle nie polemizując z krytykami. W niektórych przypadkach wręcz udaje, że nie widzi ich prac.

4) Manipulacje literaturą – cytaty (nie)umiejętnie wyjęte z kontekstu, po prostu przekłamują twierdzenia jego poprzedników. Wiecie, na zasadzie – Nowak oświadczył: „Nigdy nie twierdziłem, że Kowalska jest głupia”. Teraz obcinamy pierwszą część zdania i cytujemy – Nowak powiedział :„Kowalska jest głupia”. I wychodzi trzecia prawda księdza Tischnera (Są trzy prawdy: świento prawda, tys prawda i gówno prawda). 

5) Podobnie Urbańczyk manipuluje też źródłami; potrafi ten sam przekaz odczytać różnie – sprzecznie w zależności od tego, co w danym fragmencie książki chce wykazać (np. ten sam fragment Thietmara odnosi raz do obyczajów pogańskich, raz do chrześcijańskich). Potrafi też wymyślić nieistniejące źródło (np. duński kronikarz Saxo Grammaticus, wg Urbańczyka, informuje o podziale Polski na dzielnice po śmierci Mieszka I – w rzeczywistości podaje to niemiecki kronikarz zwany Annalistą Saxo, który tylko powtarza za Thietmarem, więc nie ma wartości niezależnego źródła).

Recenzowanie tej pracy w całości wymagałoby napisania obszerniejszej. Więc tylko przykład mizerii tej książki.

Pochodzenie Piastów od Mojmirowiców

Mojmirowice to ród władający tzw. Wielkimi Morawami. Wielkie Morawy upadły (zostały zniszczone przez Węgrów) w początkach X wieku. Zdaniem Urbańczyka, jakiś przedstawiciel Mojmirowiców uciekł do Wielkopolski, a Piastowie są jego potomkami. Teraz jak miałkie przesłanki ma Urbańczyk na poparcie tej tezy.

1. W grodach wielkopolskich (w tym w Poznaniu) znaleziono trochę przedmiotów, które mogą mieć wielkomorawskie pochodzenie. I to ma być dowód na pochodzenie Piastów? Naprawdę, każdy przedmiot musiał być przywieziony przez jakiegoś dynastę, który tu założył państwo?

2. Jeden z synów Mieszka miał na imię Świętopełk – tak jak dwóch władców Wielkich Moraw. Rozumiałbym postawienie takiej hipotezy, gdyby wśród Mojmirowiców był jakiś Siemowit, Leszek, Siemomysł, albo Mieszko. Ale Świętopełk? Imię, które u Piastów wystąpiło zaledwie raz, za to powszechnie znane było w krajach słowiańskich (np. u książąt ruskich czy pomorskich)? Kryterium imieniowe można stosować do tworzenia hipotez w przypadku imion rzadkich, a nie powszechnie używanych.

Warto jeszcze zauważyć jedną rzecz – Piastowie, jako nuworysze wśród cywilizowanych (czyt. chrześcijańskich) władców, bardzo chętnie przyjmowali imiona świętych lub imiona znane z innych dynastii, jak choćby Bolesław (przejęte od czeskich Przemyślidów), Lambert, Otton, Dytryk, Karol. A na dworze Mieszka najprawdopodobniej wiedziano, że kiedyś był potężny słowiański władca o imieniu Świętopełk (w swoim dziele pisał o nim brat Dobrawy – Krystian Strachkwas).

We fragmencie o Świętopełku Mieszkowicu Urbańczyk jeszcze inne dyrdymały wypisuje (oczywiście bez uzasadnienia – mamy mu wierzyć na słowo), jak choćby, że zwyczajem było nadawanie pierworodnym synom imienia z rodu ojca, a skoro przy Chrobrym od tego odstąpiono, to Mieszko „naprawił” to przy synu z drugiego małżeństwa. Tylko Świętopełk zapewne nie był najstarszym synem z drugiego małżeństwa Mieszka I (starszy był prawdopodobnie Mieszko Mieszkowic). A „drobnym” szczegółem jest, że takowego obyczaju u Piastów w czasach Pierwszego Państwa Polskiego (a także później) nie było. Już Choroby swojego pierworodnego nazywa Bezprymem – to dość tajemnicze imię, które niektórzy wywodzą z węgierskiego Veszprem (matka Bezpryma była Węgierką).

3. Najważniejsze ośrodki wielkomorawskie i wczesnopiastowskie, ulokowano przy szlakach wodnych jednego dorzecza – tam Dunaju, u nas Odry. Jest to „argument” wręcz porażający bezmyślnością. Dlaczego? A bo po pierwsze, Słowianie w ogóle byli związani z rzekami, co zauważali już autorzy bizantyjscy kilkaset lat przed powstaniem państwa piastowskiego. Po drugie, bo budowa grodu nad rzeką jest najlogiczniejszym posunięciem – rzeka wzmacnia obronność, rzeka była najwygodniejszym szlakiem. Wreszcie po trzecie, państwo Piastów powstało w dorzeczu Odry, to gdzie mieli budować grody – tam gdzie ich władza nie docierała? Jak „dotarła” to zaczęli budować – Płock, Włocławek, Kraków, Kołobrzeg nie leżą w dorzeczu Odry... Ja jakoś tu nie widzę żadnego związku z Wielką Morawą.

4. Mojmirowice i Mieszko nie bili własnych monet. Czyli dokładnie tak samo jak władcy Czech, Węgier, Rusi czy Szwecji do pewnego momentu. I to ma być niby argument na pochodzenie Piastów z Wielkich Moraw... Można rzec: żenua.

5. W obu państwach gospodarka oparta była na ekspansji. To też dokładnie tak jak u wszystkich innych państw na tym etapie rozwoju. Znowu – pseudoargument.

6. I teraz najzabawniejsze. A nawet podwójnie zabawne. Dowodem na pochodzenie Piastów z Wielkich Moraw ma być rzekome wyznanie chrześcijaństwa przez Piastów przed 966 rokiem. Furda tam, że źródła pisane temu przeczą. Urbańczyk znalazł coś co niby potwierdza jego wymysł, przy czym pokazał, że nie tylko praca ze źródłami pisanymi jest jego słabą stroną.

Otóż w Poznaniu znaleziono belkę pochodzącą z palatium Mieszka I (obok palatium postawiono kaplicę chrześcijańską). Dzięki dendrochronologii udało się ustalić, że drzewo zostało ścięte „po 941 roku”. Jeszcze raz: PO. Ustalenie dokładnej daty jest niemożliwe, bo „zjechana” została tzw. warstwa bielasta, czyli najmłodsze słoje. Nic to nie przeszkodziło Urbańczykowi w przyjęciu (nieprawdziwej) wersji, że belka pochodzi „z 941 roku”.

I ten nieprawdziwy wniosek posłużył mu do wysunięcia hipotezy, że Mieszko I był chrześcijaninem właściwie od urodzenia, podobnie jak jego przodkowie. Przy czym, nawet zakładając, że palatium (z którego pochodzi belka) powstało przed przybyciem Dobrawy, to jeszcze w niczym nie przesądza, że także kaplica wówczas powstała – a nie później.

Ponieważ, jak widać, jest to hipoteza oparta na niczym, to mamy u Urbańczyka błędne koło – dwie bezpodstawne, pozaźródłowe hipotezy podpierają sie wzajemnie:

Skąd wiadomo, że Piastowie przed 966 rokiem byli chrześcijanami? – Bo byli potomkami wielkomorawskich Mojmirowiców.

A skąd wiadomo, że potomkami Mojmirowiców? – Bo byli chrześcijanami.

Ręce opadają? No właśnie.

A to jest jeszcze hipoteza, przy której Urbańczyk bodaj najbardziej się napracował. Bo wiele innych jest po prostu ogłaszanych ex-cathedra w jednym zdaniu, zupełnie bez uzasadnienia – mamy wierzyć, bo Mesjasz Urbańczyk uzdrawiający polską historiografię tak napisał. Przykładowo – że anonimowy brat zabity przez Wichmana był starszy od Mieszka (mimo że wymowa jedynego źródła raczej temu przeczy), że Wichman próbował stworzyć „swoją domenę polityczną” w dorzeczu Odry (źródła temu przeczą), że rodzina Mieszka I miała problem z jego pochówkiem, a problem ów rozwiązał Bolesław Chrobry (źródła o takowym problemie i jego rozwiązaniu milczą).

Czytelnik z bezsilności rozkłada też ręce czytając np., że dla Sasów i cesarza Ottona I wojna Mieszka z Wichmanem była mało interesująca, bo cesarz wtedy interesował się Danią – pewnie był jakiś nakaz interesowania się wyłącznie jednym sąsiadem w danym momencie. Ale Urbańczyk brnie dalej – cesarz zainteresował się Polską po sprawozdaniu Ibrahima ibn Jakuba. Pytanie: sprawozdaniu z czego? Bo ibn Jakub nigdy w państwie Mieszka nie był, a informacje o Polsce – jak sam wyraźnie podaje – miał od... cesarza Ottona!

Czytanie tej książki jest zajęciem potwornie meczącym. Za pierwszym razem mordowałem się z tym przez dwa miesiące, co chwila przerywając lekturę, bo spiętrzenie takich bezsensów było trudne do zniesienia. Podsumowując zacytuję słowa Dariusza Andrzeja Sikorskiego:

Historyk/archeolog, jak każdy naukowiec, nie może się obejść bez wyobraźni. Są jednak granice, mniej lub bardziej wyraźnie, oddzielające refleksję naukową od nienaukowej – P. Urbańczyk co rusz je przekracza, zapuszczając się w sferę całkowitej fantazji. Z pewnością nie wynika to z braku umiejętności krytycznej analizy cudzych poglądów, gdyż w tym zakresie Autor wielokroć dał poznać swoje umiejętności. Okazuje się niestety całkowicie bezbronny wobec własnych pomysłów, z którymi najwidoczniej bardzo trudno mu się rozstać nawet wówczas, kiedy wystarczyłoby odwołać się do całkowicie zdroworozsądkowej analizy, aby stwierdzić, że pozbawione są one dostatecznego wsparcia. Jedyną zaletą książki jest jej niezamierzony walor dydaktyczny. Na jej przykładzie można uczyć studentów, jak pośpiech, wynikająca z tego powierzchowność, forsowanie na siłę tez kontrowersyjnych (w tym gorszym znaczeniu tego słowa), a tym samym nośnych medialnie, musi się odbić na naukowej jakości wyników badań.

Moim zadaniem, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej współfinansując wydanie tej książkę złamała własny statut.

OCENA: 2/10.

P. Urbańczyk, Mieszko Pierwszy Tajemniczy, seria: Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, stron: 552.

***

Warto zapoznać się z recenzjami i polemiką z Sikorskim – moim zdaniem, w tej polemice PU pokazał poziom internetowego trolla (wszystkie artykuły dostępne cyfrowo):

P. Nowak, „Civitas Schinesghe” w regeście dokumentu Dagome iudex (na marginesie książki Przemysława Urbańczyka, Mieszko Pierwszy Tajemniczy), w: Przegląd Historyczny, t. 104/3, 2013, s. 561-569.

D.A. Sikorski, Mieszko Pierwszy Tajemniczy i jeszcze bardziej tajemnicza metoda historiograficzna, w: Roczniki Historyczne, t. 79; 2013, s. 183-203.

P. Urbańczyk, Furor Sikorscianus, czyli pryncypialny strażnik ortodoksji, w: Roczniki Historyczne, t. 80, 2014, s. 267-277.

D.A. Sikorski, Mieszko I mniej już tajemniczy (odpowiedź Przemysławowi Urbańczykowi), w: Roczniki Historyczne, t. 80, 2014, s. 277-285.

G. Pac, Napiszmy lepszą książkę o Mieszku I!, w: Kwartalnik Historyczny, t. 122/3, 2015, s. 539-551.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.