Helene Wecker, Golem i dżin

Zderzenie mitów żydowskich i arabskich.

Chawa jest golemem, stworzonym dla Żyda poszukującego żony. Jej pan zabiera ją do Nowego Jorku, ale umiera na pokładzie statku. Dopiero co stworzona Chawa zostaje sama w wielkim mieście.

Ahmad – dżin z syryjskiej pustyni wyskakuje z miedzianego flakonu, w którym spędził setki lat. Oczywiście również w Nowym Jorku, w dzielnicy zamieszkałej przez Libańczyków, tak muzułmanów, jak i chrześcijan różnych odłamów.

Oboje nie mogą spać...

Dla polskiego czytelnika ciekawostką będzie niewątpliwie pochodzenie Chawy – jej twórca mieszkał pod Koninem. Niestety, autorka nie zadała sobie trudu rzucenia okiem na mapę zaborów i umieszcza Konin w niemieckim, zamiast w rosyjskim. O sytuacji Żydów na tych terenach też za bardzo nie poczytała. Żydowscy chłopi (władze pruskie palą wiejskie synagogi)? Akurat pochodzę z pogranicza dawnych zaborów, z miejscowości oddalonej od Konina o około 30 km i jakoś słyszałem o Żydach-mieszczanach, ale o Żydach-chłopach czy wiejskich synagogach nie słyszałem.

Kolejna rzecz, to masa Żydów-„chałaciarzy”, czyli pielęgnujących swoje obyczaje – strój, język. No i to w zaborze niemieckim nie do końca pasuje. Otóż w 1833 roku władze pruskie ogłosiły Tymczasowe zarządzenie odnośnie żydostwa w Wielkim Księstwie Poznańskim. Podzieliły w nim Żydów na naturalizowanych i tolerowanych. Ci pierwsi otrzymali prawa obywatelskie – łącznie z prawem do służby wojskowej. Ale nie za darmo. Tak z grubsza, aby status naturalizowanego uzyskać, trzeba było stać się Niemcem we wszystkim z wyjątkiem religii. Żydzi tolerowani w znacznej części wyemigrowali z pruskiej Wielkopolski. W 1850 roku w Prusach ostatecznie wprowadzono równość wszystkich obywateli wobec prawa. Postawa zaborcy sprawiła, że Żydzi bardzo szybko zmienili się w Niemców, tylko innego wyznania. Zatem masy chałaciarzy, to nie ten zabór.

Autorka też opisuje jakieś polskie powstanie. Tylko pytanie: które? Akcja powieści toczy się w 1899 roku. Jehuda Szaalman ma wówczas 93 lata, czyli urodził się w 1806. Gdy miał lat 36 w zaborze pruskim było, wg autorki, powstanie. Jakie powstanie było w 1842 roku (mieszkańcy Kongresówki zapewne tego nie wiedzą – w pruskiej Wielkopolsce były powstania w latach: 1846, 1848 i oczywiście 1918-1919)?

Ale oczywiście zdaję sobie sprawę, że po 1) na Zachodzie historia naszego państwa nie jest zbyt dobrze znana, po 2) dla Helene Wecker Polska to taki kraj jak z „Króla Ubu”: Rzecz dzieje się w Polsce, czyli nigdzie – na pół mityczny kraj na krańcu świata, z którego pochodzą amerykańscy Żydzi.

Po przydługim i pewnie nudnym wstępie historycznym, do meritum.

Akcja powieści bardzo powoli posuwa się do przodu, a właściwie przez znaczną część książki stoi w miejscu. Oczekiwałbym w zamian jakiejś pogłębionej psychologii, ale nic z tego. Przez to postaci są mało wiarygodne. Chawa – dopiero co stworzona! – bez większych problemów wchodzi w buty człowieka, funkcjonuje jak każdy mieszkaniec Nowego Jorku. Ahmad – po setkach lat w dzbanie, rzucony prosto ze średniowiecza do wielkiego miasta przełomu XIX i XX wieku – też nie ma większych problemów z dostosowaniem się. 

A same opisy codziennego życia obojga w końcu zaczynają nużyć – książka byłaby znacznie lepsza, gdyby ją skrócić i to dość znacznie.

Odnosiłem wrażenie, że autorka nie bardzo wiedziała, co chce napisać: urban fantasy, romans, czy może powieść obyczajowo-psychologiczną o samotności w tłumie? Pewnie taki mikst mógłby być fajny, ale w tym przypadku nie do końca wyszło; chodzi o poziom cukru w cukrze: na fantasy za mało fantasy i akcji, na romans za mało romansu, a na powieść psychologiczno-obyczajową jest to zbyt płytkie (dla jasności: pisałem to tuż po zakończeniu Shriek: Posłowie VanderMeera, który świetnie sobie poradził z psychologią bohaterów, stąd może nieco zbyt surowo oceniam Helene Wecker).

Co na plus: zderzenie mitów żydowskich i arabskich, Nowy Jork sprzed ponad stu lat (choć taki trochę po łebkach) i postaci drugoplanowe – część z nich ciekawsza od głównych bohaterów.

Ogólnie czytało się całkiem nieźle, choć bez większych emocji. Biorąc pod uwagę, że jest to debiut autorki, z chęcią zapoznałbym się z jej dojrzalszymi dokonaniami. Pewnie jednak to nie nastąpi, bo skoro książki wylądowały na przecenie, to chyba sprzedaż nie dorównała marzeniom księgowego. Fabryka Słów sama jest sobie winna – zemściło się dojenie czytelników przez dzielenie książki na części. Nie było to zresztą w tym przypadku zbyt mądre, bo można wydać większą sumę na książkę autora znanego i lubianego, ale na debiutanta – przynajmniej ja – bym nie zaryzykował.

Jedno trzeba wydawcy oddać: świetne okładki. Oczywiście swoim obyczajem obleciałem „internety” w poszukiwaniu okładek innych wydań i chyba polskie są najlepsze. Niezłe też niemiecka i izraelska. Pozostałe bez żenady, ale też bez szału.

Kolejno wydania: niemieckie, izraelskie i rosyjskie

Dwie okładki wydań anglojęzycznych, turecka i w jakimś języku krzakiem pisanym :D

OCENA: 6/10

H. Wecker, Golem i dżin, cz. 1-2, tłum. M. Koczańska, wydawnictwo Fabryka Słów, Lublin 2014, stron: 400 + 344.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie