Mieszko I (Kolekcja Hachette: Władcy Polski)

Wiecie, że nasz pierwszy władca nie odczekał się dotąd naukowej biografii w języku polskim? Jedyna naukowa biografia Mieszka I, to prastare (z 1867 roku) opracowanie austriackiego historyka Heinricha von Zeissberga, Miseco I. (Mieczysław) der erste christliche beherrscher der Polen.

Pięciokrotnie wybitni polscy historycy przybliżali nam życie tegoż władcy, ale za każdym razem było to opracowanie popularnonaukowe (Stanisław Zakrzewski, Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, 1921; Stanisław Kętrzyński, Mieszko I, 1961; Andrzej F. Grabski, Mieszko I ok. 930-992, 1973; Jerzy Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, 1999, Gerard Labuda, Mieszko I, 2009).

Można oczywiście jeszcze dodać dwie pozycje, które jednak biografiami nie są. Praca Zygmunta Wojciechowskiego, Mieszko I i powstanie państwa polskiego z 1935 roku poświęcona jest tylko dziejom politycznym. Z kolei książka archeologa Przemysława Urbańczyka, Mieszko Pierwszy Tajemniczy, to po pierwsze, zbiór artykułów, po drugie, całkowicie bezwartościowy – bałamutny, manipulacyjny, napisany bez znajomości warsztatu historyka.

Dziwne, że nasz pierwszy władca jest tak po macoszemu traktowany przez polskich historyków. A jakie jest zapotrzebowanie na takową biografię, dobrze pokazują i fantastyczne wypociny (od Skroka do Bieszka), i także lakoniczne, popularne tekściki. Takie właśnie jak ten tomik kolekcji Hachette. Z tego co się zorientowałem, to chyba wznowienie zeszyciku sprzed kilku lat.

W stopce znajduję informację, że powstało to we współpracy z redakcją miesięcznika Mówią Wieki – nie jest to dobra rekomendacja, bo w tym czasopiśmie (do niedawna związanym z osławioną Belloną) od jakiegoś czasu możemy przeczytać dwa rodzaje artykułów poświeconych wczesnemu, polskiemu średniowieczu – pańszczyznę odwalaną przez uznanych historyków i fantasmagorie autorów ze stajni Bellony.

A teraz przerwa na reklamę – Hachette reklamuje to tak:

Wydanie kolekcji Władcy Polski powstało jako rzetelne źródło wiedzy historycznej, opracowane przez wybitnych historyków.

Z autorów wymienionych w stopce redakcyjnej – ujmę to oględnie – żaden nie należy do pierwszej ligi badaczy wczesnego średniowiecza. Marcin Hlebionek to badacz nieco późniejszego okresu (od XIII wieku), do tego zajmuje się piastowskimi pieczęciami. Bartłomiej Gutowski to – o ile dobrze go „namierzyłem” – historyk sztuki zajmujący się znacznie późniejszym okresem. Podobnie Dariusz Milewski – historyk skupiający się na XVII wieku. Rafała Jaworskiego kojarzę z późnym średniowieczem (czasy Jagiellonów). Jak widać, nad wydaniem tego zeszytu nie czuwał żaden historyk zajmujący się X stuleciem.

Że nie będzie dobrze, zatrybiłem już na stronie 4. Mamy tam precyzyjne daty narodzin Mieszka I (ok. 935) i Dobrawy (ok. 941) – żadne źródło nam nie podaje kiedy oboje się urodzili (żeby było zabawniej, kawałek dalej – str. 10 – autorzy przyznają, że wg różnych hipotez Mieszko urodził się między 922 a 945 rokiem). Mamy też córkę Mieszka „Świętosławę” – niemal na pewno żona Swena Widłobrodego nie nosiła tego imienia.

Na stronie 5 mamy podane, że syn Mieszka I z drugiego małżeństwa – Świętopełk zmarł „przed 25 V 992”, co dowodzi tylko nieznajomości nowszych badań. Otóż w słynnym dokumencie zwanym Dagome iudex wymienionych jest tylko dwóch synów Mieszka I – Mieszko i Lambert. Dawniejsi historycy tłumacząc nieobecność Świętopełka poszli na łatwiznę – skoro go nie ma, to już nie żył. A jak wobec tego wytłumaczyć brak Bolesława Chrobrego? Już wiele lat temu Edward Rymar uznał, że nieobecność Świętopełka może mieć inną przyczynę. Kropkę nad i podstawił Dariusz Andrzej Sikorski.

I tu nieco wyjaśnienia – jednym z podstawowych źródeł do czasów Mieszka I jest kronika Thietmara. Znana jest z dwóch redakcji – drezdeńskiej (tu mamy autograf samego kronikarza) i korwejskiej. Ta druga długo uchodziła za przeróbkę z XII wieku. Dokładniejsze badania wykazały jednak, że to wersja samego Thiermara, młodsza od drezdeńskiej. Zatem należy ją uznać za pełnowartościowe źródło do dziejów Polski w drugiej połowie X i początkach XI wieku.

O ile w redakcji drezdeńskiej mamy zapis, że po śmierci Mieszka I, Bolesław Chrobry wygnał braci, o tyle w redakcji korwejskiej (na co zwrócił uwagę właśnie D. A. Sikorski) jest precyzyjnie podane, że wygnał trzech braci. Czyli Świętopełk na pewno przeżył ojca, a tym samym nie mógł umrzeć „przed 25 V 992”.

Na str. 11 mamy identyfikację Licikavików, nad którymi władał Mieszko, z Lubuszanami. To hipoteza Gerarda Labudy, ale hipoteza nader wątpliwa. Przede wszystkim wątpliwe jest samo istnienie plemienia Lubuszan, a po drugie nie mamy śladu władania Piastów nad zaodrzańską częścią ziemi lubuskiej przed czasami Bolesława Krzywoustego.

Na mapce (str. 21) mamy informację, że Mieszko I w 967 roku podbił Pomorze i ziemię lubuską. O ziemi lubuskiej było wyżej, a co do Pomorza to też wymysł autorów bez potwierdzenia źródłowego – nie wiemy kiedy Piastowie podbili Pomorze. Według Jana Powierskiego przynajmniej Pomorze Wschodnie mogło być pierwszą pozawielkopolską zdobyczą, a opanował je jeszcze Lestek lub Siemomysł. Dowodem na to ma być danina opolna – bardzo archaiczny podatek znany tylko z Wielkopolski i właśnie Pomorza Wschodniego. Przynosił on niewielkie dochody władcy, więc szybko został zastąpiony skuteczniejszymi daninami – skoro był znany na Pomorzu, a na Mazowszu nie, to jest przesłanka, że Pomorze zostało zajęte wcześniej. Błażej Śliwiński z kolei zwraca uwagę, że w jednej z wersji relacji Ibrahima ibn Jakuba, Polska rozciąga się do morza, a informacje ibn Jakuba pochodzą z 965/966 roku.

Podobnie całkowicie pozbawione podstaw jest datowanie opanowania Małopolski przez Mieszka I na 986 rok, a to już wkład własny autorów, bo starsza historiografia – za Labudą – datowała to na przełom lat 80 i 90, a nowsza – za Marzeną Matlą – na dziesięć lat wcześniej. Może po prostu autorzy zeszyciku z Kolekcji Hachette wyciągnęli średnią :D

Cała rekonstrukcja bitwy pod Cidini jest psu na budę. O co chodzi. Otóż gdy przyjęto, że bitwa została stoczona pod Cedynią, rekonstruowano ją dopasowując do tego, co wiemy o okolicy Cedyni. Jednak:

identyfikację Cidini = Cedynia odrzucono już dawno, gdyż przeczyły jej dane językowe i argumenty językoznawcze.

(Michał Łuczyński, Gdzie walczył i jak miał na imię brat Mieszka I?, [w:] LingVaria. Półrocznik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 11/2, 2016, str. 159).

Właśnie, jest nader wątpliwe, by bitwa rozegrała się pod Cedynią. Tu trzeba zwrócić uwagę, że Thietmar znał język słowiański (czyli zapisał nazwę dość wiernie), ale literą C oddawał głoski S, Ś, Z, Ź. Kiedy zatem pisał, że brat Mieszka Cidebur pokonał Niemców pod Cidini, to raczej nie miał na myśli Czcibora i Cedyni. Imię brata Mieszka brzmiało raczej Zdziebor (jak chce K. T. Witczak) lub Sieciebor (tak M. Łuczyński). Gdzie zatem doszło do starcia Mieszka i jego brata z margrabią Hodo? Nie wiadomo. Hipotez jest wiele, tak odczytują owe Cidini badacze: Sitno, Cydno, Žydno (Brückner); Szczytno, Sitno, Žytno, Szczecin (Rospond), Sidzina (Lehr-Spławiński), Sitno (Łuczyński).

Skoro zaś bitwa nie rozegrała się pod Cedynią, to rekonstrukcja uwzględniająca Odrę, cedyński gród, bagniste rozlewiska i wzgórza bierze w łeb.

Mamy też całą stronę (35) poświęconą denarowi Mieszka, przy czym wyszło to dość zabawnie, bo sami autorzy przyznają, że nowsze badania wskazują, że jest to moneta nie Mieszka I, a Mieszka II. I jeszcze śmieszniej – mimo tego (prawdziwego) wniosku zdjęcie monety podpisują: „Denar Mieszka I”.

Mamy więc sporo stron zajętych bezsensowną rekonstrukcją bitwy pod Cidini i równie bezsensownym omawianiem monety, która z Mieszkiem I ma mało wspólnego. Z drugiej strony bardzo lakonicznie zostały potraktowane istotne problemy – organizacja polskiego Kościoła, ekspansja na południe (o Małopolsce tyle co nic, o Śląsku zupełnie nic).

Mało sensowny jest też dobór ilustracji. Naprawdę budownictwo kościelne z czasów Mieszka I lepiej zilustrować cieszyńską rotundą z XI wieku, a nie rekonstrukcją drewnianego kościoła z Ostrowa Lednickiego i poznańskiej katedry? Niewiele zabytków z X wieku, mamy za to masę nowożytnych obrazów, grafik, rzeźb, czy wręcz zdjęć grup rekonstrukcyjnych. Mamy też niemiecką koronę z X wieku i naszyjnik z pruskiego Truso z X/XI wieku – jakby u nas nic się nie działo, nic nie powstawało.

Podsumowując, zeszycik ma wiele wad:

– Sprawia wrażenie chaotycznego, nie wiadomo dlaczego jedne problemy potraktowano szeroko, a inne ledwo zasygnalizowano lub wręcz pominięto.

– Mamy sporo mitów historiograficznych i hipotez dawno odesłanych do lamusa.

– Nieszczęśliwy dobór materiału ilustracyjnego.

Taką opinię kolekcji wystawił Getos na lubimyczytac:

Seria Hachette „Władcy Polski” skierowana jest do młodego czytelnika i oceniać ją trzeba z tego powodu nieco inaczej.

Pełna zgodna – młodemu czytelnikowi należy podać w lżejszej formie, ale to oznacza, że treść ma odbiegać od stanu badań.

Czy warto kupować tę kolekcję? Moim zdaniem, nie. Tym bardziej, że wychodzi to dość drogo – Mieszko I był w promocji, ale normalnie zeszycik kolekcji ma kosztować 19,99 zł. W miękkiej oprawie (poprzednie wydanie było w twardej). To już lepiej poszukać na allegro podobną kolekcję Wydawnictwa Dolnośląskiego (Poczet Polskich Królów i Książąt) – zeszyt poświęcony Mieszkowi I opracował uznany badacz wczesnego średniowiecza Stanisław Rosik. Ta kolekcja zresztą chyba wyszła później w „integralu”. 

OCENA: 4/10.

Mieszko I ok. 960-992, Kolekcja Hachette: Władcy Polski, nr 1, Warszawa 2017, stron: 48.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.