Cixin Liu, Problem trzech ciał

Jak zachwyca, skoro nie zachwyca... I pozostaję w tej opinii chyba odosobniony, bo przez kraj nadwiślański przetoczyła się fala cixinliumanii. Po części tę falę rozumiem, bo Problem trzech ciał to stare, dobre hard SF – są i kosmici, i poważnie potraktowana nauka – a takie SF ostatnio jest rzadkością.

Tylko ja od literatury wymagam czegoś więcej, niż kosmitów i wiarygodnej warstwy naukowej (przy czym, jako humanista, i tak nie do końca potrafię tę warstwę ocenić). Paradoksalnie, im mniej było w tej powieści fantastyki, tym lepiej mi się ją czytało. I wcale nie dlatego, że ta naukowość SF jakoś wybitnie utrudniała lekturę – nie, tu akurat plus dodatni (że pojadę Wałęsą) dla autora. Trzeba mu oddać, że nawet zawiłe naukowe problemy potrafi przedstawić w sposób przystępny i nie popadając w infantylizm.

Powieść dzieli się jakby na trzy nierówne części. Pierwsza toczy się w czasach chińskiej rewolucji kulturalnej, kiedy komunistyczny dyktator Mao Tse-Tung (zapisuje się to też jako Mao Zedong) poszczuł smarkaterię (hunwejbinów) na „wrogów ludu”, m.in. inteligencję, w tym wykładowców wyższych uczelni. O co chodziło, najlepiej oddaje instrukcja samego Mao: zaprowadzić wielki chaos pod sklepieniem Niebios. Rewolucja kulturalna oficjalnie miała miejsce w latach 1966-1970, w rzeczywistości przeciągnęła się do 1976. Przynosząc Chinom ruinę gospodarczą i kulturalną. I prawie trzy miliony ofiar śmiertelnych. Nie był to zresztą pierwszy tego typu pomysł Mao, bo wcześniej (1958-1962) sprowadził na Chiny jeszcze większy kataklizm pt. Wielki Skok Naprzód.

Akcja powieści Liu zaczyna się w roku 1967 od rozprawy z akademikami. Potem przenosimy się o dwa lata, do 1969 roku – młoda astrofizyczka Ye Wenjie pracuje na zesłaniu przy wyrębie lasu. Dość przypadkowo zostaje przeniesiona do tajnej bazy, w której prowadzone są badania nad kontaktem z obcymi cywilizacjami. I Ye Wenjie robi coś, co ten kontakt umożliwia.

I to, moim zdaniem, jest najlepsza część powieści. Pewnie dlatego, że są to czasy znane autorowi z opowieści ludzi, którzy przeżyli rewolucję kulturalną, a po części może nawet z własnych obserwacji (w 1976 roku, kiedy rewolucja ostatecznie się zakończyła, Cixin Liu miał trzynaście lat).

Przyznam, że trochę mnie zaskoczył obraz tejże rewolucji. Tu trzeba pamiętać, że Chiny wciąż są państwem komunistycznym. Kiedy Polska była komunistyczna, też zdarzało potępienie tzw. „okresów błędów i wypaczeń”, ale raczej potem się o nich nie rozpisywano nadmiernie. Cenzura czuwała. Jak widać, w Chinach można pisać dość otwarcie o zbrodniach z czasów Mao (taka ciekawostka, w 1983 roku chińscy komuniści uchwalili, że Mao miał rację w siedemdziesięciu procentach, a w trzydziestu procentach się mylił – cóż za precyzja).

Następnie robimy spory przeskok w czasie i przenosimy się do roku 2007. Tu głównym bohaterem jest Wang Miao – specjalista od nanomateriałów. Ziemia ma poważny problem – wiadomo już, że obcy istnieją, co gorsza planują inwazję. Wojskowi i naukowcy mają wymyślić, jak temu zapobiec. To najdłuższa część powieści, niestety, dość przeciętna. Samo dochodzenie bohatera do sensu wydarzeń byłoby nawet interesujące, gdyby nie to, że częściowo odbywa się za pośrednictwem gry komputerowej – sprawia to wrażenie nieco infantylne.

Do tego bohaterowie raczej płytcy i, poza jednym policjantem, dość podobni, a ta niestereotypowość policjanta też nie utrzymuje się zbyt długo.

I zaczynają się grube nielogiczności. Bo z jednej strony autor nam się rozpisuje o światowej (głównie chińsko-anglosaskiej) współpracy w znalezieniu recepty na ów problem, a z drugiej okazuje się, że sprawą nie do przyskoczenia jest umieszczenie wspomnianej gry na serwerach poza Chinami (str. 232).

Ale najsłabsza jest ostatnia część – pokazująca nam obcych. O ile sam ich świat dość ciekawy, o tyle społeczeństwo bardzo słabo wymyślone. Sposób prezentacji obcych nieco mi przypominał pomysły Lema z cyklu o Ijonie Tichym, ale opowiadania Lema były satyryczne, a tu mamy „na poważnie”. Czym właściwie ci kosmici różnią się od ludzi, poza dziwacznym sposobem rozmnażania?

Do tego autor nas przekonuje, że obcy przewyższają nas rozwojem technologicznym tak dalece, jak my sami przewyższamy insekty. Tylko to gołosłowne zapewnienia, bo w rzeczywistości tego w ogóle nie czuć (no, może poza akcją z protonem – nie jestem w stanie ocenić czy ma to naukowy sens). Pod każdym innym względem – społecznym, ustrojowym, cywilizacyjnym obcy są sto lat za nami.

Przy ich prezentacji niektóre nielogiczności autora mnie osłabiły. Że przytoczę jak jeden z zaziemców skarżył się przywódcy:

Nie mamy literatury, sztuk, obce jest nam dążenie do piękna i radości (str. 405).

Z rozmowy dowiadujemy się, że ta cywilizacja nigdy nie miała literatury i sztuki. To skąd, do jasnej Anielki, wiedza, że takie coś w ogóle może zaistnieć? I skąd taka potrzeba?

Inna nielogiczność związana jest z rozwojem technologicznym. Z jednej strony niby u nas postępuje to szybciej, z drugiej – choć obcy rozwijają się krócej, to są rozwinięci bardziej. Paradoks, którego uzasadnienia nie znajduję. Ale zostawmy logikę na boku.

Sam wziąłem pod uwagę warunki, w jakich Cixin Liu tworzy – komunistycznej dyktatury i cenzury. I prezentację społeczeństwa obcych odczytuję, jako zawoalowaną krytykę komunizmu, a może raczej w ogóle totalitaryzmu. Ten sam cel przyświecał wielu naszym twórcom okresu PRL, a w szczególności całemu nurtowi znanemu jako fantastyka socjologiczna. Moje odczucia wzmacnia widoczna niechęć Cixina Liu wobec wschodniego sposobu myślenia i podziw/zazdrość wobec zachodniego racjonalizmu.

Tyle że ja już nie żyję w kraju komunistycznej cenzury i taka zawoalowana krytyka jest mi potrzebna zupełnie do niczego.

Czyli zawód? Nie, nie do końca. Na pewno miałem wygórowane oczekiwania, skoro zewsząd płynęły hymny pochwalne. Ale jest to zupełnie przyzwoita książka. Nie pozostawiła mnie w stanie zachwytu, ale przyjemnie spędziłem trochę czasu. Zważywszy na kryzys takiej tradycyjnej hard SF, na pewno warto sięgnąć po Cixina Liu. Kupię kolejne tomy.

OCENA: 7/10.

C. Liu, Wspomnienie o przeszłości Ziemi, t. 1: Problem trzech ciał, tłum. K. Liu (chiński – angielski) i A. Jankowski (angielski – polski), Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2017, stron: 456.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na twitterze.