Éric-Emmanuel Schmitt, Raje utracone

Pamiętacie poszukiwania dobrej francuskiej fantasy? To znalazłem – tyle że od głównonurtowca, bo taką łatkę ma Éric-Emmanuel Schmitt (znany na świecie głównie jako dramaturg, choć u nas dość popularny jako autor powieści i opowiadań). Taka krótka opinia – po przeczytaniu Rajów utraconych najchętniej od razu zabrałbym się za kolejny tom cyklu.

Zamiarem autora jest chyba przedstawienie swojej (czyli niekoniecznie zbieżnej z naukowymi hipotezami) panoramy dziejów ludzkości od neolitu do dziś. Cykl nosi tytuł Podróż przez czas. Niestety, nie mogłem sięgnąć od razu po kolejną część z nader prostego powodu – jeszcze nie została wydana po polsku. Francuzi mogą już przeczytać trzy tomy z zaplanowanych ośmiu.

Taaa, a gdzie tu fantasy... Otóż bohaterem cyklu jest nieśmiertelny. Tym razem nie wyeksploatowany Kain czy Żyd Wieczny Tułacz, lecz inny bohater bliskowschodnich mitów. W różnych krajach starożytnego Bliskiego Wschodu nosił różne imię, Schmitt dał mu akurat to znane z podań babilońskich – Noam (w podaniach sumeryjskich był to Ziusudra, akadyjskich – Utnapisztim; jak w żydowskich pominę, bo może komuś bym zepsuł przyjemność czytania). Tak, jest to też retelling pewnego podania.

Rzeczony Noam urodził się tysiące lat temu i tak od tej pory wędruje sobie po świecie. Co jakiś czas strzela dłuższą (liczoną w latach, a nie godzinach) drzemkę. I tak się zaczyna powieść – Noam budzi się w grocie z długiego snu, a po wyjściu na świat trochę jest zdziwiony. O, chociażby telewizją. Nie telewizją jako taką, bo tę zdążył poznać przed snem, ale...

Włącza telewizor. Trafiwszy na kanał 31, sądzi, że to jakiś błąd. Trzydzieści jeden kanałów? Niemożliwe. Liczba 31 musi oznaczać nazwę libańskiego kanału narodowego, przypominać jakąś datę godną uczczenia... Za pomocą pilota przelatuje w osłupieniu osiemdziesiąt kanałów. Podczas jego poprzedniej podróży nadawały dwa czy trzy, nie więcej. (str. 23).

Albo:

Zerkając z ukosa, Noam dziwi się strojom: gapie, ledwie okryci kusymi szortami albo wykrojonymi koszulkami polo, prezentują tatuaże. Co? Wszyscy są marynarzami? Wszyscy są bandytami? Kobiety też? (str. 11-12).

Noam zaczyna spisywać swoje wspomnienia. Stąd mamy dwa rodzaje narracji – trzecioosobową dla wydarzeń XXI wieku i pierwszoosobową dla wydarzeń z jego młodości. Od razu dodam, że XXI wiek jest tu marginalny. Mamy raczej powieść prehistoryczną. Dobrą powieść prehistoryczną. Pominąwszy nieśmiertelność Noama, jest to odarcie mitu z elementów fantastycznych – nie ma bogów, mitycznych stworzeń, mityczne wydarzenia sprowadzone są do skali, w jakiej mogłyby rzeczywiście zajść i przedstawione są zgodnie z badaniami naukowymi. A jeśli nawet jest jakiś element trącący fantastyką (sikorka!) to taki nieoczywisty, który można interpretować niefantastycznie.

Przykuwający uwagę bohaterowie. Każdy jest „jakiś” (i nie jest to „jakiś” na zasadzie z gier RPG – temu daltonizm, a temu HIVa). Trzy kobiety obecne w życiu (czy raczej młodości) Noama – Mina, Nura i Tita, każda inna, każda wiarygodna, każda interesująca (nawet Mina, choć pozornie nic w niej ciekawego).

Dobra warstwa obyczajowa, zarówno to co na pierwszym planie (stosunki w rodzinie Noama, szczególnie z ojcem), jak i na dalszym (choćby relacje Osiadłych z Łowcami). Polityka na skalę wioski z przyległościami (ojciec Noama jest naczelnikiem wioski, a sam Noam „następcą tronu”). Interesujące jest też to od strony antropologicznej – obyczaje, przemiany polityczne, gospodarcze i religijne, a właściwie nawet naukowe. I nie, nie, Schmitt nas nie „zanudza” obyczajówką. Zanim czytelnik zdąży poczuć nudę, zaczyna się dziać. A potem mamy znowu powrót do obyczajówki, ale te ostatnie pięćdziesiąt stron to naprawdę czad.

Umie Schmitt grać emocjami czytelników. Bohaterowie wkurzają, wzruszają, rzadziej bawią (choć Barak bywa zabawny). A niektórzy „dezorientują” nasze emocje (np. Derek, który wzbudza różne i to równocześnie).

Wątek z XXI wieku też przyzwoity, aż szkoda, że trochę na uboczu. Co gorsza, oba wątki autor zakończył takimi cliffhangerami, że nic tylko posłać mu konkretną wiąchę.

Francuzi mają już trzy tomy cyklu

Co do fantastyki: jak to się stało, że Noam jest nieśmiertelny? I czy jest jedynym nieśmiertelnym? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie w książce; przyznam, że odpowiedź na pierwsze nie oszałamia, to coś rodem z fantastyki sprzed stu, a może nawet dwustu lat.

Rzecz obecnie istotna – ideolo. Jest, ale umiarkowane (ekologiczne, wręcz odwołujące się do mitu Szlachetnego Dzikusa – to akurat bardzo francuskie, a także proimigranckie), jednak jest też krytyka zarówno konserwatyzmu, jak i dążenia do postępu za wszelką cenę (tyle że mniej żartobliwa, niż to było u Kivirähka). No i w XXI wieku Noam zauważa, że ludzie są jakby mniej wolni, niż byli podczas jego poprzedniej wizyty.

Zwolennicy starego chcą chronić świat nie taki, jakim jest, lecz taki, jakim był. W ich oczach teraźniejszość jest już skażona, wywołuje sprzeciw. Bez wahania wskazują dobry model w przeszłości, której nie znali (...) Utopia melancholijna.

Nowocześni, ceniąc innowację, uważają się za racjonalnych i pragmatycznych, chociaż igrają z ogniem i zmieniają się w podpalaczy. Nie tylko niszczą to, co istnieje, lecz także wprowadzają elementy, których przyszłości ani niuansów nie przeczuwają. (...) Postęp nie jest tylko historią wiedzy, bo okazuje się również historią ignorancji: wywołuje zaślepienie co do konsekwencji. Utopia przyszłościowa. (przypis str. 187, pogrubienia moje).

Lekkie pióro (nieco zepsute redakcją, która przepuściła koszmarki typu „uległa poprawie”, str. 120), ciekawe spostrzeżenia, niezła fabuła – na gruncie fantasy wręcz oryginalna, dobrze skonstruowani bohaterowie. I emocje. Dla mnie to kolejna pozycja do kanonu fantasy. Zalecenie: koniecznie czytać, niezależnie czy jesteś fanem powieści historycznych/prehistorycznych, obyczajowych czy fantastyki.

Cały cykl ma się składać z części:

Raje utracone.

Brama do nieba (Babel i cywilizacja Mezopotamii).

Ciemne słońce (Egipt faraonów i Mojżesz).

Światło szczęścia (Grecja w IV wieku p.n.e.).

Dwa królestwa (Rzym i narodziny chrześcijaństwa).

Mistyfikacja (średniowieczna Europa i Joanna d'Arc).

Wiek podbojów (renesans i odkrycie Ameryki).

Rewolucje (rewolucje polityczne, przemysłowe, techniczne).

OCENA: 9/10.

É.-E. Schmitt, Podróż przez czas, t. 1: Raje utracone, tłum. Ł. Müller, Wydawnictwo Znak Literanova, Kraków 2022, stron: 496.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.