Andrius Tapinas, Wilcza godzina

Właśnie sobie uzmysłowiłem, że przez całe życie przeczytałem chyba tylko jedną pozycję tłumaczoną z języka litewskiego. I to nie w całości, ponieważ ta książka nigdy nie wyszła po polsku – sam zapłaciłem za przekład fragmentów, bo potrzebowałem do pracy doktorskiej. To była biografia jedynego litewskiego króla (E. Gudavičius, Mindaugas, Vilnius 1998).

To pokazuje, jak „popularna” jest w naszym kraju litewska literatura. Zatem zaskoczyła mnie informacja, że wydawnictwo SQN planuje wydać litewską fantastykę – steampunkową powieść Andriusa Tapinasa. O autorze już nasmarowałem kilka słów.

Powieść

Ogólnie rzecz biorąc, była to przyjemna lektura. Ale od razu kamyczek do ogródka autora – moim zdaniem, nawet powieść fantastyczna powinna mieć jakąś wewnętrzną (czyli niekoniecznie zbieżną z naszą) logikę. No i tu zgrzyta mi już sam pomysł na konstrukcję świata. Po prostu – nie trzyma się kupy patrząc od strony polityki.

Autor wymyślił to sobie tak: wielcy żydowscy bankierzy Rothschildowie proponują Rosji kupę kasy w zamian za dwa miasta: Wilno i Rewel (dziś Tallinn, stolica Estonii). A Rosja się zgadza, bo przecież skoro sprzedali Alaskę, to mogą i kawałek Pribałtiki. To bardzo naiwny pomysł. Czym innym jednak była odległa i niezagospodarowana Alaska, a czym innym dwa główne miasta rejonu, o którego zdobycie Rosja walczyła od wieków.

Dalej, Rothschildowie pozyskali nie tylko te dwa ośrodki od Rosji. Dostali także Pragę od Habsburgów i Konstantynopol od Osmanów. Naprawdę, Habsburgowie oddali jedną ze swoich stolic – trzecie pod względem znaczenia miasto swojego państwa (po Wiedniu i Budapeszcie)? Przecież Praga była stolicą jednego z członów składowych Austro-Węgier – Królestwa Czech. Ale to małe piwo w porównaniu do Konstantynopola, jednego z najważniejszych ośrodków ówczesnej Europy i stolicy wielkiego Imperium Tureckiego. Czyli największe imperia ówczesnego świata, ot tak sobie, oddały tak ważne ośrodki bankierom.

Do stworzonego przez Rothschildów Aliansu należy jeszcze piąte miasto – Kraków. Ale ubijcie, nie wiem od kogo je pozyskali. Najpierw (s. 18) autor pisze, że było to wolne miasto – w naszej rzeczywistości w 1870 roku już nie było (Rzeczpospolita Krakowska została w 1846 roku włączona do cesarstwa austriackiego). Dalej jednak czytamy (str. 402), że Kraków przywiązany był „jak pies” do Niemiec. A to nie koniec niespodzianek – w słowniczku na końcu książki (str. 470-471) mamy informację, że w miastach Aliansu Rothschildowie zostawili dotychczasowe waluty. I w Krakowie były rosyjskie ruble. To wywołuje wrażenie jakiejś niechlujności.

I nie ogarniam na jakiego grzyba Rothschildom ten cały Alians.

Druga rzecz, która nieco mi przeszkadzała, to technologia. Wiem, steampunk rządzi się swoimi prawami, które z naszą fizyką nie muszą mieć nic wspólnego. Ale pisarze zazwyczaj funkcjonowanie cudownych wynalazków starają się uwiarygodnić (zgodnie z logiką wewnętrzną) wynalezieniem jakiejś cudownej substancji – np. eter vel ether u Iana R. MacLeoda (Wieki światła, Dom burz) czy Krzysztofa Piskorskiego (Zadra, Czterdzieści i cztery). U Tapinasa też mamy taką substancję – prometyl, ale to na razie nowinka, droga, więc stosowana z umiarem. Większość wspaniałych wynalazków funkcjonuje dzięki parze wodnej. Nie jestem fizykiem, ale jakoś zgrzyta mi np. pomysł magazynowania w butlach takich ilości pary wodnej, że wystarcza jej na lot czegoś zwanego „trzepotaczem”.

Trzepotacz „Ważka”

Do tego dochodzą, może nieliczne, ale irytujące, dziwne rozwiązania fabularne. Weźmy np. takie coś – dwóch przybyszów z Wielkiej Brytanii. Twardowski uznaje, właściwie nie wiadomo dlaczego, że jeden z nich jest wysłannikiem wrogich sił. Sprawdza delikwenta, okazuje się, że się pomylił. Skoro miał jakieś powody, by uważać, że z Wielkiej Brytanii przybył wróg, to chyba naturalnym byłoby przeniesienie podejrzeń na drugiego Brytyjczyka. A tu niespodzianka – nic takiego nie ma miejsca, drugi Brytyjczyk cieszy się pełnym zaufaniem Twardowskiego i jego przybranej córki. Do tej pory nie mogę pojąć, dlaczego biedny O’Braitis był podejrzany, a Finley nie.

W innym miejscu mamy napad powietrznych piratów. I jak czytamy w opisie, doświadczeni (!!!) piraci wiedzieli, że należy przede wszystkim zlikwidować łączność na zaatakowanym statku – żeby nie wezwał pomocy. Ale ponieważ zleceniodawca nie zlecił im tego, to sami z siebie nie robią. Oczywiście było to autorowi potrzebne, ale to ułatwianie sobie pracy naiwnymi rozwiązaniami.

I tak jakoś nie dowierzam, że całość opisywanych wydarzeń mogła się zmieścić w tygodniu (21 kwietnia – 27 kwietnia 1905 roku) – tu trzeba pamiętać o szybkości przemieszczania się. Autor wymyślił sporo wynalazków ułatwiających je, ale mimo wszystko bohaterowie często podejmują wyprawy piesze, albo w konnych powozach.

Zatem przyjemność z czytania Wilczej godziny będzie miał tylko ten, kto potrafi zawiesić swój sceptycyzm wobec takich rozwiązań na kołku. Mnie się udało i lektura dała mi sporo przyjemności. Przede wszystkim Tapinas świetnie ukazuje nam Wilno. Oczywiście nie jest to „nasze” Wilno. W naszym świecie, w owym okresie, zamieszkiwali je przede wszystkim Polacy, potem Żydzi, Białorusini, Rosjanie. U Tapinasa miasto jest litewskie – w rzeczywistości w 1897 roku Litwini stanowili zaledwie dwa procent mieszkańców. Owszem, Tapinas może tłumaczyć się, że w związku z wejściem Wilna w skład Aliansu nastąpił niebywały rozwój i napłynęła ludność ze wsi. Problem polega jednak na tym, że większość wsi w pobliżu zamieszkiwali Polacy, a nie Litwini.

Jan Basanowicz

(w oryginale Jonas Basanavičius)

To „zafałszowanie” rzeczywistości etnicznej miasta nie jest jednak jakoś dokuczliwe dla czytelnika, a to za sprawą tłumacza, który spolszczył nazwiska i imiona bohaterów.

W każdym razie, po zawieszeniu sceptycyzmu na kołku, czyta to się naprawdę przyjemnie. Mamy fajnie przedstawione miasto, łącznie z Biedami – dzielnicą biedoty i przestępców. Mamy steampunkowe wynalazki. Mamy wątek kryminalny. Mamy alchemików, wskrzesicieli, fanatycznie religijnych Rycerzy Katedry. Wreszcie mamy niezłych  bohaterów pierwszo i drugoplanowych. Acz może jest ich zbyt wielu, przez to początkowo co rozdział, to dostajemy nowego. To mrowie bohaterów sprawia, że część z nich jest dość „standardowa”.

Tapinas nie idzie na łatwiznę, nie buduje powieści na dialogach – są „odpowiednie” proporcje dialogu i opisu. Być może dla dzieci neostrady opisu będzie za dużo, ale akurat fajnie to naśladuje styl pisarzy z przełomu XIX i XX wieku. Naprawdę, jak na debiutancką powieść, Tapinas poradził sobie w tym punkcie świetnie.

Wydanie

A teraz jak sobie poradził wydawca. Mamy książkę będącą podwójnym debiutem – nie tylko autora, ale i tłumacza. Bo skoro niewiele litewskiej literatury przekłada się na nasz język, to nie ma doświadczonych tłumaczy. Wilczą godzinę przybliżył nam Laurynas Candravičius – już samo nazwisko wskazuje, że jego ojczystym językiem nie jest polski, a litewski. Z tego co znalazłem w necie, tłumacz jest Litwinem od urodzenia mieszkającym w Polsce. Jest tłumaczem przysięgłym, więc najczęściej pewnie przekłada dokumenty urzędowe lub zeznania osób stających w jakimś charakterze przed policjantem, prokuratorem, sędzią.

Już samo to, że mamy podwójny debiut powinno skłonić wydawcę do oddania powieści w ręce dobrego redaktora i dobrego korektora. Co do redaktora – Marty Pustuły, to po pierwszych 150 stronach przypomniały mi się słowa Jana Tomaszewskiego, parafrazując: Tej pani nie można zwolnić z pracy. Ją trzeba po prostu wypierdolić dyscyplinarnie.

Roi się w książce od nieprawidłowo użytego słowa „posiadać”, roi się też od paskudnego rusycyzmu „póki co”. Aby zobrazować poziom redakcji, pozwolę sobie zacytować fragment ze str. 145 z moim komentarzem:

[Pałac Słuszków] Posiadał bogatą historię – po pierwsze pałac nie może nic posiadać (o tym pisałem tu), po drugie pałac wciąż istnieje, więc skąd czas przeszły? Poprawnie byłoby tak: [Pałac Słuszków] Ma bogatą historię. 

wzniesiono go w XVII wieku na polecenie wojewody połockiego Dominika Słuszki. Aby dało się go postawić w tym miejscu, należało wcześniej przygotować plac (...) – skreślone bezsensowne ozdobniki, tłumaczące „oczywiste oczywistości” – przykładowo, przecież nie można placu pod budowę pałacu przygotować „później” – po zbudowaniu tegoż pałacu... 

Niegdyś pałac otaczał piękny park ze stawami, a w jednej z sal był szklany sufit (...) – połączenie w jednym zdaniu elementów nie mających nic wspólnego. W miejscu przecinka powinna być kropka (Niegdyś pałac otaczał piękny park ze stawami. W jednej z sal był szklany sufit).

Cztery zdania – sześć błędów lub niezręczności redaktora.

Ale są kolejne, z innej beczki. Każdy naród ma swoje powiedzenia, porównania – nie tłumaczy się ich dosłownie, lecz kontekstowo (z definicji: Tłumaczenie kontekstowe jest próbą odejścia od często niezrozumiałego tłumaczenia dosłownego. Mimo że może odbiegać znacząco od sformułowania oryginału, to jednak lepiej oddaje znaczenie w konkretnym przypadku).

Mamy w książce np. (str. 66)  nos długi jak dziób bociana. Nie wiem, może i tak się mówi w jakichś rejonach Polski, w moim akurat odpowiednikiem jest „nos jak klamka od zakrystii”.

Dalej (str. 140), mamy porównanie były jak pasierby – w naszym języku to raczej „były od macochy” lub „były traktowane po macoszemu”. Wrzuciłem w google nawet „były jak pasierby” – rezultat: Nie znaleziono żadnych wyników wyszukiwania. Czyli zapewne mamy do czynienia z jakimś powiedzeniem litewskim przełożonym dosłownie, a nie kontekstowo.

Z drugiej strony, nieraz mamy tłumaczenia kontekstowe, ale na język bardzo współczesny – to nie pasuje do powieści, której akcja dzieje się na przełomie XIX i XX wieku. O ile jeszcze przetrawię nie jestem zupą pomidorową, żeby mnie wszyscy lubili (str. 61), o tyle tępi jak dzidy (str. 191) już nie. Dlaczego? Bo nie ma zwrotu „tępy jak dzida”, jest „tępa dzida” – przecież nie wszystkie dzidy są tępe, chodzi o jedną, tępą dzidę.

Błędy interpunkcyjne sprawiają, że na str. 318 mamy marsz matek przeciwko kobietom... – cieszę się, że jutro na marszu matek przeciwko kobietom nie stanie legat wileński... Powinno być: cieszę się, że jutro, na marszu matek, przeciwko kobietom nie stanie legat wileński (inna rzecz, że ułożyłbym to jeszcze inaczej: cieszę się, że jutro, na marszu matek, legat wileński nie stanie przeciwko kobietom).

Dlatego właśnie kupuję niewiele książek takich wydawnictw jak SQN czy Papierowy Księżyc. Jeśli chodzi o redakcję i korektę jadą „po taniości”.

Żeby było uczciwie – nie cała książka ma skopaną redakcję. Są długie fragmenty wyglądające pod tym względem całkiem dobrze (i nagle dostajemy kawałek ze spiętrzeniem baboli). I druga rzecz, mniej więcej od połowy książki widoczna jest zdecydowana poprawa.

OCENA: 7/10

A. Tapinas, Wilcza godzina, tłum. L. Candravičius, wydawnictwo SQN, Kraków 2017, str. 476.

Polecam opinie o tej książce:

Kasi z Kącika z książką (zbliżona do mojej).

Marre S z Między sklejonymi kartkami (ta znacznie ostrzejsza).
Beatrycze z Esensji (też ostrzejsza, acz nie aż tak jak Marre S).

I sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.