Mój kanon fantasy – pozycje sprzed 1970 roku

Lenia mam, a mnie poganiacie :D Wyniki konkursu podam w poniedziałek/wtorek (podam na pewno). A nadesłane listy nader ciekawe, a nawet miały pewien wpływ na poniższy wykaz – dokładniej mówiąc, uzupełniłem o jedną pozycję z nadesłanych przez Lenę. Dlaczego uzupełniłem... Jedziemy z koksem.

Moment, zanim pojedziemy uwagi techniczne:

1. Język oryginału podaję tylko, jeśli jest inny niż angielski.

2. Pogrubione AS, WS i BN oznaczają, że dana pozycja znalazła się też w kanonach sporządzonych przez kolejno: Andrzeja Sapkowskiego, Wojciecha Sedeńkę i Beatrycze Nowicką.

Mój kanon fantasy cz. 1

1. Oscar Wilde, Portret Doriana Graya – 1890. To jest właśnie pozycja z listy Leny. Wcześniej jej nie uwzględniłem, bo z zasady za pierwszą fantasy uchodzi ta z punktu trzeciego. Przynajmniej uchodzi wg Sapkowskiego, który uznał, że fantasy zrodziła się wraz z przeniesieniem akcji powieści do Never Never Landu. Moim zdaniem jest to nieco bezsensowne kryterium – uznanie, że fantasy = Never Never Land nakazywałoby skreślić z kanonu szereg pozycji, w tym większość tego co znamy jako urban fantasy.

Z drugiej strony gdzieś trzeba granicę umieścić – bo inaczej listę musielibyśmy zacząć od sumeryjskich eposów. Przyjąłem więc, że początek współczesnej fantasy dla dorosłych to okolice 1890 roku (dla dorosłych, bo dla dzieci pisano takie opowieści już wcześniej). Tym samym „ojcem” fantasy zrobiłem – pod wpływem Leny (trzeba oddać Lenie co lenowe :D ) – Oscara Wilde.

2. H. Rider Haggard, Eryk Promiennooki – 1891. Ta pozycja również nie spełnia kryterium Sapkowskiego, więc też w jego kanonie miejsca nie znalazła. Swego czasu parę słów o niej nasmarałem w biblioteczce wikingofila.

3. William Morris, Las za światem – 1894. I to jest powieść, którą Sapkowski uznał za pierwsze fantasy. Straszna dziś ramotka, ale warto poznać korzenie gatunku. Tyle że to przeniesienie do Never Never Landu wcale nie jest jakieś oryginalne – coś w stylu Utopii albo Gullivera.

4. Herbert George Wells, Cudowny gość – 1895. Jedyne znane mi fantasy mistrza SF. Nie jest to arcydzieło, ale wciąż się jakoś czyta. W naszym języku wydane trzykrotnie – raz dawno, dawno temu (1921 rok), drugiego wydania nie jestem pewien, mignęło mi gdzieś w internecie – chyba ktoś puścił reprint pierwszego, ale nie w Polsce, a gdzieś na emigracji (USA, Kanada?). Dwa lata temu powieść wznowiło wydawnictwo Ciekawe Miejsca.

5. Bram Stoker, Dracula – 1897. Tu chyba nie trzeba uzasadniać, a sam Dracula to ewidentnie urban fantasy i dark fantasy. Niedawno w Polsce wyszedł zbiór opowiadań Stokera Gość Draculi – ale to jest przeciętne.

6. L. Frank Baum, cykl o krainie Oz – 1900-1919. Jedna z nielicznych pozycji skierowanych do dzieci, które uwzględniłem. Baum bez wątpienia miał wielki wpływ na rozwój fantasy, choćby przez popularność Oz. Niestety, w języku polskim możemy przeczytać tylko niewielką część cyklu – tomy 1-4 i 13. A sam Baum był ich popełnił czternaście. Po jego śmierci cykl miał oficjalnych kontynuatorów i dziś kanoniczne opowieści innych autorów o Oz zebrane są w czterdziestu tomach (z czego dwadzieścia jeden popełniła Ruth Plumly Johnson). Do tego dochodzi legion autorów niekanonicznych (wśród nich znany Philip José Farmer), wersje radzieckie Aleksandra Wołkowa, Oz dla dorosłych Marcha Laumera (ponad dwadzieścia pozycji z lat 1971-1999; Laumer korzystał nie tylko z pomysłów Bauma i jego kontynuantów, ale także z Wołkowa – ciekawostka, swoje książki, pewnie dla ominięcia praw autorskich, wydawał w Hongkongu lub Szwecji), czy retellingi Gregorego Maguire.

7. Mark Twain, Listy z Ziemi – 1909/1963. Skąd różnica w datacji: Twain napisał  Listy w 1909 roku, ale po raz pierwszy zostały wydane dopiero w 1963. Dlaczego tak późno? Otóż autor zmarł w 1910 roku, a jego spadkobierczyni – córka Clara Clemens uznała, że jest to dzieło bluźniercze i przez lata nie zgadzała się na jego publikację.

Tu mamy raczej filozoficzne rozważania o ludzkości i religii ukryte w czymś co można nazwać biblijną fantasy. Narratorem jest archanioł Szatan, który z zesłania na Ziemi pisze listy do przyjaciół – archaniołów Michała i Gabriela.

8. Howard Phillips Lovecraft, pozycje weird fiction związane z mitologią Cthulhu – 1917-1945 (pisarz zmarł w 1937 r., ale opowiadania z cyklu ukazywały się jeszcze po jego śmierci).

9. Abraham Merritt, dylogia Dr Walter T. Goodwin (Księżycowe jezioro vel Księżycowa studnia – 1919; Stalowe monstrum – 1946); Twarz w otchłani – 1931; Pierścień Krakena – 1932. Trochę zapomniany pisarz z nurtu weird fiction.

10. Stefan Grabiński, Demon ruchu – 1919. Język oryginału: polski.

11. Lord Dunsany, Córka króla elfów – 1924.

12. L. Sprague de Camp i Fletcher Pratt, Przygody Harolda Shea (cykl opowiadań) – 1931-1954. W Polsce część cyklu wydała w latach dziewięćdziesiątych Alfa w dwóch tomach: Uczeń czarnoksiężnika i Żelazne zamczysko. AS.

13. Clark Ashton Smith, opowiadania zebrane w polskim tomie Miasto śpiewającego płomienia – 1931-1935 (wydanie polskie: 1994). Dziwne opowieści – mikst fantasy, SF i horroru.

14. Robert E. Howard, cykl Conan – 1932- (tu trudno określić, kiedy właściwie przestały ukazywać się dzieła Howarda o Conanie, bo co chwila mamy albo jakieś jego opowiadanie z tego cyklu kończone przez kogoś innego, albo jego opowiadania z innych cykli przerabiane na conanowskie). AS. Tegoż autora opowiadanie The Horror from the Mound – 1932, pierwsze dzieło podgatunku weird west (skrzyżowanie fantasy, SF/postapo, horroru i westernu), w Polsce wydane dwa razy (wyd. I pt. Horror z kurhanu, w: R. E. Howard, Cień bestii; wyd. II pt. Koszmar ze wzgórza w antologii Wielka księga potworów).

15. J.R.R. Tolkien, cykl Śródziemie (Hobbit, Władca Pierścieni, Silmarillion) – 1937-1977. AS, WS, BN.

16. Terence H. White, cykl Był sobie raz na zawsze król – 1938-1977 (pięć powieści: Miecz dla króla – 1938; Wiedźma z lasu vel Pani powietrza i ciemności – 1939; Rycerz spod Ciemnej Gwiazdy – 1940; Świeca na wietrze – 1958, Księga Merlina – 1977). AS.

17. Fritz Leiber, cykl Saga o Fafhrdzie i Szarym Kocurze – opowiadania ukazywały się od 1939 roku, wydanie książkowe to lata 1968-1999 AS, BN, WS; Mąż czarownicy – 1943 WS.

18. George Orwell, Folwark zwierzęcy – 1945. Już o tym pisałem, dla mnie to ewidentne animal fantasy.

18a. Dino Buzzati, Słynny najazd niedźwiedzi na Sycylię – 1945. Animal fantasy. Gorąco polecam także jego opowiadania. Język oryginału: włoski.

19. Mervyn Peake, cykl Zamek Gormenghast – 1946-2011. Cykl obejmuje trzy powieści i dwa opowiadania z lat 1946-1959. Kilkanaście lat po śmierci autora odnaleziono niedokończoną czwartą powieść – napisaną około 1960 roku Titus Awakes. Wydana została dopiero w 1992 roku w wersji autorskiej. W 2011 roku ukazała się wersja dokończona przez Maeve Gilmore (żonę Peake'a). W Polsce jej wydanie (pod tytułem Tytus się budzi) planowało Wydawnictwo Literackie – nawet zaprezentowano okładkę, ale z planów wyszły nici. WS.

20. Clive Staples Lewis, cykl Opowieści z Narnii – 1950-1956. AS.

21. Jack Vance, cykl Umierająca Ziemia – 1950-1984 (także antologia innych autorów: Pieśni Umierającej Ziemi – 2009) AS, WS, BN; trylogia Lyonesse – 1983-1989 AS.

22. Italo Calvino, trylogia Nasi przodkowie (Wicehrabia przepołowiony; Baron drzewołaz; Rycerz nieistniejący) – 1952-1959. Język oryginału: włoski.

23. Poul Anderson, Zaklęty miecz – 1954 AS, BN; Trzy serca i trzy lwy – 1961, Dzieci Wodnika – 1979. U nas najpopularniejsze jego dzieło to chyba Trzy serca i trzy lwy, a sam uważam je za najsłabsze z wymienionej trójki. Niestety, jakoś u nas Anderson jest nieco zapomniany – niesłusznie. Przez to nie dostaliśmy kilku jego pozycji fantasy, w tym kontynuacji Trzech serc i trzech lwów oraz Dzieci wodnika. Jeśli ktoś nie zna jego twórczości, to na początek mogę polecić opowiadanie (napisane wspólnie z żoną): Czas miary z antologii W hołdzie królowi.

24. Michael Moorcock, cykl Wieczny wojownik – 1961-. Ile kto zdzierży, cykl podzielony na liczne podcykle; właściwie akcja wszystkich powieści Moorcocka toczy się w tym samym uniwersum. Najbardziej popularny jest podcykl o Elryku z Melnibone, choć osobiście wolę trylogię Corum (właściwie to nie trylogia, ale tylko trzy tomy wydano w Polsce) oraz powieści Żołdak i Zło Świata (jedyny u nas wydany tom z podcyklu Von Bek Family) i Gloriana. AS.

25. Andre Norton, cykl Świat czarownic – 1963-2005. Oczywiście nie wszystko warto przeczytać, ale uważam, że osoba chcąca uchodzić za znawcę fantastyki powinna zapoznać się co najmniej z pięcioma pierwszymi tomami (tymi z lat sześćdziesiątych). AS.

26. Ursula K. Le Guin, cykl Ziemiomorze – 1964-2014. Może kogoś zdziwią te daty, ale biorę pod uwagę także opowiadania. AS, WS, BN.

27. Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata – 1966/67 (wersja ocenzurowana), 1973 (wersja pełna). Urban fantasy jak nic, więc głównonurtowcy łapy precz od tej powieści! Język oryginału: rosyjski, narodowość autora: ukraińska.

27a. Gabriel García Márquez, Sto lat samotności – 1967, jako reprezentant tej części realizmu magicznego, która de facto jest fantasy. Język oryginału: hiszpański, narodowość autora: kolumbijska.

28. Peter S. Beagle, Ostatni jednorożec – 1968. AS, WS (BN o dziwo pominęła, ale w swoim kanonie umieściła inną książkę Beagle, Pieśń karczmarza z 1993 roku).

Foto u góry to fragment okładki starego wydania Księżycowego jeziora Abrahama Merritta.

Mój kanon fantasy:

1. Czym fantasy jest, a czym nie jest.

3. Pozycje z lat 1970-1984.
4. Pozycje z lat 1985-1999.

5. Pozycje od roku 2000.

6. Mój kanon fantasy – podsumowanie i uzupełnienie.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na twitterze.