Stefan Krzywoszewski, Rusałka

Jak pisałem na facebooku, nabyłem zalatujący mi fantastyką (w każdym razie tytułowe opowiadanie) zbiór Stefana Krzywoszewskiego. Kupiłem, bo przy pobieżnym kartkowaniu w antykwariacie zdało mi się, że to może być fantastyka. Wrażenie to chyba jest błędne, bo...

Ciekawym przykładem posłużenia się motywem rusałki w latach międzywojennych jest nowela Stefana Krzywoszewskiego Rusałka (1925), w której bohaterka tytułowa jest jedynie zjawą w marzeniach sennych umierającego ziemianina, Tomasza. [Michał Fijałkowski, Rusałki – słowiańskie ondyny, Acta Philologica, nr 45, 2014, s. 225].

Ale to wyjdzie w praniu, czyli czytaniu. Mam zwyczaj wertowania opinii, zanim sam zasiądę do lektury. W tym przypadku musiałem trochę pogrzebać, ale znalazłem – anonimową recenzję z 1926 roku zamieszczoną w dwutygodniku Wiadomości Literackie (24 stycznia 1926 rok). Jak już widać po tytule, anonim zrobił sobie ostrą jazdę po książce Krzywoszewskiego. Niestety, w ogóle nie raczył się odnieść do interesującego mnie opowiadania tytułowego... Niektóre jego złośliwości są już dla nas mało czytelne (np. ta o interesach z niemieckim kapitałem). Inne, jak nabijanie się z wyglądu autora Rusałki, niezbyt wysokich lotów.

Stefan Krzywoszewski wcześniej (1911) wydał pod tytułem Rusałka inny utwór, sztukę teatralną. Właśnie z tej książki  pochodzi zdjęcie autora

Z opinii Wiadomości Literackich można by wnosić, że rzeczony Krzywoszewski, to jakiś debiutant. No nie. Był to już nie najmłodszy twórca (urodzony w 1866 roku), który książkowo debiutował jeszcze w XIX wieku (zbiór nowel W walce życiowej z 1898 roku). Ostatnią książkę wydał po II wojnie, w 1946 roku. Zmarł w 1950.

W tekście z Wiadomości Literackich nieco uwspółcześniłem pisownię, druk rozstrzelony zamieniłem na pogrubiony, zapis bibliograficzny zrobiłem tak, jak to przyjąłem na blogu. W cytatach znaki zapytania i wykrzykniki pochodzą od autora recenzji. To oddaję głos osobie podpisanej bt. (a moja opinia może się kiedyś też napisze).

Książki najgorsze

Autor „Rusałki”, jak to się często zdarza grafomanom i podrzędnym pisarzom, ma skłonność do zwierzeń osobistych. Opowiadanie pt. „Bluzka”, które udało nam się przeczytać w całości, zaraz na wstępie zapoznaje nas z wyglądem zewnętrznym autora:

Na jego szerokiej, tłustej twarzy, obramowanej krótko przystrzyżonemi faworytami (Czekalski i Liński), malowało się bezmyślne zadowolenie.

O kilka stron dalej znajdujemy zdanie oświetlające dokładnie charakter całego opowiadania:

Z przerażenia serce przestało bić: ręka jej znalazła pod peleryną twarde brykle (?) gorsetu, obnażoną szyję (!) i część gorsu.

Działo się to, jak widzimy, w czasach dość odległych, kiedy wytworne kobiety nosiły „brykle”, i kiedy pod peleryną można było znaleźć „szyję i część gorsu”. Ale nawet w tych czasach nie pisało się: „gdzie... idziemy”, „mrok czynił się coraz gęstszym”, „była przejętą” itd.

Nie brak w tej książce i bardziej bliskich aluzyj do obecnego życia autora. W nowelce „Dziwne zdarzenie” znajdujemy utwór niemiecki, którego ostatni wiersz brzmi:

Dem bricht das Herz entzwei.

Interesy z niemieckim językiem i kapitałem oraz spółka z p. Hertzem (ze „Sfinksa”) wylazły jak szydło z Krzywoszewskiego.

Z bogatego arsenału zwierzeń osobistych warto jeszcze zacytować pełne szczerości westchnienie:

– Dawniej każda nieznana (?) kobieta miała dla mnie powab – rozmyślał pan Konstanty. – Dlaczegóż dziś nie czuję w sobie żadnej ochoty? Kobiety nie zmieniły się. Ale zmieniłem się ja... Wyobraźnia moja znużyła się...

Święta prawda, Z wyjątkiem ostatniej uwagi o wyobraźni. Nie starzeje się to, co nigdy nie istniało.

Nowele Krzywoszewskiego dzieją się w świecie wytwornym. Oto próbka tej elegancji:

Szalicki zbyt prędkim rzutem (?) wyjął swoje dłonie. Pani Zofja poprawiła się gwałtownie na siedzeniu...!

Bohater tego opowiadania, zdystansowany w zalotach do pani Zofji przez własnego siostrzeńca (który, jak widzimy, nie przebierał w środkach, a raczej właśnie przebierał), udaje się do kawiarni, gdzie zaczepia prostytutkę, ale i tu dogania go Szalicki i powiada:

Niczego kuropatwa! (?!) Warto ją oswoić. Zaraz wrócę do wuja.

Stary rozpustnik idzie wobec tego do domu i po drodze spotyka jeszcze jakiegoś „wytwornego bruneta”, który się chwali:

Ma być bajeczna zabawa. Same młode mężatki. Ani jednej matrony, ani jednej panny. Myślałem, że i pan będzie.

Starzec idzie do domu i połyka ślinę. Mimo to śliny tej zostaje jeszcze tyle, że cała ta nędzna książeczka ośliniona jest lubieżną ohydą. Jedynie trafne w tem dziełku są tytuły poszczególnych opowiadań: zwłaszcza „Zaraza” i „Chybiona zabawa”. Należałoby jednak wprowadzić pewne zmiany. Na okładce książki powinno być napisane „Zaraza”, „Bajka o rozpustnym rycerzu” byłaby w środku, a „Chybiona zabawa” – to już nie tytuł, to istotna treść tej grafomańskiej bredni.

bt.

S. Krzywoszewski, Rusałka, Wydawnictwo Bibljoteki Dzieł Wyborowych, Warszawa 1925, stron: 140.

Międzynarodowy Kongres Autorów Dramatycznych w Berlinie, 1928 rok. Stefan Krzywoszewski w środku, po bokach Morello (Włochy) i Schillings (Niemcy) – takie sławy, że nawet we włoskiej i niemieckiej Wikipedii nic o nich nie znalazłem...

***

Książki Wydawnictwa Bibljoteki Dzieł Wyborowych musiały być popularne, skoro... reklamowały się w nich duże firmy (reklamy z Rusałki):

Z polskiej retrofantastyki zob. też:

F. Antoni Ossendowski, Zbuntowane i zwyciężone.

W.Montyhert, Atlantyda i Agharta.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.