Krzysztof Piskorski, Czterdzieści i cztery

Nam strzelać nie kazano. – Wszedłem na kulomiot

I spojrzałem na pole, którem carski pomiot

Nadciągał szeregami jako morza brzegi:

Piechota, kawaleria, strzygi, wszędobiegi;

Za niemi wódz – w koronie etheru zasiada

Na żarptaku co skrzydła ogniste rozkłada,

Spod których kolumnami trupy ożywione

Bez tchu, bez serc, bez ducha idą w naszą stronę.

Lści morze bagnetów, ziemia dudni. Jak sępy

Czarne chorągwie martwe prowadzą zastępy.

Taką Redutę Ordona napisał Mickiewicz w 1832 roku – wersja z Europy1. Czyli znowu jesteśmy w świecie znanym z Zadry. A teraz będę się bił w piersi i do głupoty przyznawał. Otóż w jednym z komentarzy napisałem niedawno:

Czterdzieści i cztery na dziś – ale jeszcze nie skończyłem – oceniam nieco niżej niż Zadrę. Ale to nie jest zła książka, to dalej kawał świetnej literatury. Natomiast osobom lubiącym zaskoczenia, inteligentną grę z czytelnikiem, polecę przede wszystkim Krawędź czasu – to dla mnie nr 1 wśród książek Piskorskiego.

A już powinienem mieć na tyle rozumu, żeby trzymać paszczę zatkaną zanim przeczytam książkę do końca. Powyższe pisałem po przeczytaniu około 130 stron Czterdzieści i cztery. Nie ukrywam, byłem nieco rozczarowany. Przede wszystkim pomysłem na uniwersum, który okrutnie zalatywał Długą Ziemią Pratchetta i Baxtera. A już w książce P&B do gustu mi to nie przypadło (inna rzecz, że w ogóle książka nie przypadła). Do tego Piskorski tym razem rozkręca się powoli.

Ale zaraz za 130 stroną zaczyna się dziać. Spotkanie głównej bohaterki – Elizy Żmijewskiej z Byronem (tak, z tym Byronem, który w naszej rzeczywistości był już wówczas od dawna truposzem) przynosi pewien przełom jeśli chodzi o naszą wiedzę o eterze. Ale tak naprawdę Piskorski przykuł mnie do fotela od rozmowy Elizy z Abelardem Szklarskim (od strony 282). I już nie wstałem, aż nie skończyłem. Może i długo się rozkręcał, ale jak się rozkręcił... Część „londyńską” oceniam najniżej, kolejne – „paryska” i „krakowska” znacznie lepsze.

Reklama książki z fanpage Krzysztofa Piskorskiego. Mam nadzieję, że nie będzie protestował, że sobie pożyczyłem

Gdy zbliżałem się do końca zacząłem mieć złe przeczucia. Oczywiście za sprawą autora. Nawet mi przez głowę przemknęło: No zrąbie koniec jak w Zadrze. Ale nie, znowu pobłądziłem.

Piskorski – na co już nie raz zwracałem uwagę – świetnie komponuje swoje powieści. Skoro w tym punkcie nic do dodania nie mam, to o języku. Niby jest prosty, niby autor stosuje zabiegi znane dziennikarzom po rocznym stażu w redakcji. Ale jak je stosuje! Odpowiednie przeplatanie zdań długich i krótkich. Długie spowalniają „akcję”, uspokajają czytelnika (dodatkowo autor wplata słownictwo jak z sielanki), a tu nagle bum – jedno, dwa zdania krótkie, czy wręcz równoważniki zdań stawiają nas na baczność (w przenośni oczywiście). Dam cytat:

Jego wodniste, okolone głębokimi zmarszczkami oczy patrzyły na zaorane pole, które zaczynało się u stóp pielgrzyma i łagodnie opadało ku linii pobliskich drzew i płytkiej rzeczce. Pole pokrywali polegli. Tysiące poległych.

Albo zestawienie – najpierw coś delikatnie humorystycznego, by zaraz wywołać przygnębienie. I to też muszę zacytować:

Żuł skórkę chleba długo i z namaszczeniem. Po części dlatego, że miał niewiele zębów. Po części, bo wkraczał na polskie ziemie, gdzie ludzie nie przywykli do proszalnych dziadów. Wiedział, że nie może już liczyć na darmowe poczęstunki – prędzej ktoś poszczuje go psem lub pogoni kijem.

Oba cytaty pochodzą z fragmentu (str. 466-471), który – moim zdaniem – powinien reklamować tę książkę. To właśnie powinien być darmowy kawałek dostępny w necie. Dlaczego? Raz, że krótki – niespełna pięć stron, dwa – jest świetną próbką możliwości Piskorskiego: co chwila zmienia się nastrój czytelnika, co chwila jesteśmy zaskakiwani, ale nie zmienia się to w bezsensowną galopadę wydarzeń. Wreszcie, ten fragment mógłby robić za odrębne opowiadanko – poznajemy nowego bohatera, ma jakieś zakończenie.

Teraz trochę dziegciu do tego miodu. Bohaterowie wyraziści, interesujący, ale niezmienni. Owszem, można na to odpowiedzieć: przecież akcja toczy się w krótkim czasie, z czego niby miałaby wynikać ewolucja postaci? Niby jest wojna, ale oni już wszyscy wojnę znają. Taka np.

Eliza Żmijewska w swoim trzydziestoletnim życiu rozmawiała jednak z leszymi, pertraktowała z płanetnikami, ścigała żarptaka, przepędzała latawce i licha, walczyła z carskimi bestiami z równoległych światów, a nawet wytropiła w Paryżu zdziczałą rusałkę, która topiła dzieci w misce z wodą. 

Jeśli coś miałoby ją zmienić, to zmieniło już dawno temu. I może kupiłbym takie wyjaśnienie, gdyby nie to, że podobne odczucia mam przy innych powieściach Piskorskiego. I co jeszcze: wszyscy bohaterowie są jacyś bezuczuciowi i aseksualni.

Nie do końca podobają mi się też tetygoni. Jak na gatunek wywodzący się od społecznych owadów są zbyt ludzcy.

Ale oczywiście, mimo tej łyżki dziegciu, polecam. Dla mnie książka nr 1 w polskiej fantastyce 2016.

OCENA: 9/10

K. Piskorski, Czterdzieści i cztery, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016, stron: 548.

O innych książkach Krzysztofa Piskorskiego:

Zadra

Krawędź czasu

Cienioryt

Zob. też:

Adam Przechrzta, Adept.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.