O rzekomym słowiańskim piśmie 1: idole z Prillwitz

Swego czasu zapowiadałem, że naskrobię kilka słów o wyrobie książkopodobnym bredniopisarza Winicjusza Kossakowskiego, Polskie runy przemówiły. Nie, nie będzie to ani recenzja, ani polemika, bo po 1. wytwory wyobraźni i nieuctwa Kossakowskiego na to nie zasługują, po 2. jest tam takie spiętrzenie idiotyzmów z różnych dziedzin, że odkręcając to można nasmarować wielotomową sagę. Zamiast tego zajmę się raczej źródłami turbowskich (i nie tylko turbowskich) wymysłów o istnieniu słowiańskiego pisma.

Idol z Prillwitz:
Radegast z kaczką na głowie

Nie będę się tu przedstawiał wszystkich przykładów rzekomych słowiańskich run, a jedynie tzw. kamienie mikorzyńskie, które w turbolechickich fantazjach pełnią znaczącą rolę (ostatnio pisał o nich np. Tomasz Kosiński – nowy pisarczyk Bellony, zupełnie nieprzygotowany merytorycznie, a do tego bez predyspozycji intelektualnych do zajmowania się sprawami ciut bardziej skomplikowanymi niż budowa szpadla. Mówiąc krótko: facet słabo klei cokolwiek).

Zanim jednak przejdę do owych kamieni mikorzyńskich, najpierw o tzw. idolach prillwitzkich, bo – jak się okaże – te dwa odkrycia są ściśle ze sobą związane.

Pierwsze informacje o idolach z Prillwitz (w niemieckiej Meklemburgii) pojawiły się w 1768 roku. Było to 46 przedmiotów wykonanych z różnych metali. Tak je opisuje Antoni Małecki:

Mocno śniedzią zielonawą pokryte, zniszczone jakby w jakimś pożarze, bardzo niezdarnie wykonane – były to po największej części posążki bóstw rozmaitych słowiańskich; przedstawiały jednak także i inne rzeczy np. laski kapłańskie, czary świątynne, tace ofiarne, ostrza od włóczni. noże, kraty jakieś i t. p. Posążki były fantastycznej postaci, rozmaitej wagi i miary. (...) Ulane były z kruszcu – i to najrozmaitszego: czasem z jakiejś mieszaniny, czasem z żółtej jakiejś masy, czasem z ołowiu (który niepojętym dla mnie sposobem nie stopił się w mniemanym owym pożarze!). Niektóre sztuki tak były wykonane, że np. głowa i tułów były zrobione z kruszcu żółtego, nogi z ołowiu, a postument znowu był żółty.

Wszystkie te przedmioty, nie tylko bożki, ale i najlichsze nawet sprzęciki miały na sobie runiczne napisy. Te napisy po największej części były na nich wyryte, ale zdarzały się i wypukłymi oddane charakterami.

Przedmioty owe kupił dr Joachim Hempl od braci Jakuba i Gideona Sponholtzów. Co warte podkreślenia – sprzedawcy podawali, że to kompletny zbiór, że więcej takich przedmiotów nie mają. To istotne, więc znowu zacytuję Antoniego Małeckiego:

Na zapytanie wyraźne Hempla, czy te 46 sztuk, które wtedy od złotników owych nabywał, stanowią cały zasób rzeczy pochodzących z tego wykopaliska? odpowiedział Jakób Sponholtz, który mu je sprzedawał i był uważany za rzetelnego człowieka, że to jest wszystko. Obstawał (lecz tylko w obec Hempla) z zatwardziałością i później przy tem twierdzeniu.

Pierwsza drukowana informacja o idolach, jak już pisałem, pojawiła się w 1768 roku, po czym do ich naukowego opracowania przystąpił Andreas Gottlieb Masch. Odwiedził oczywiście braci Sponholtzów, przy czym okazało się (dziwnym trafem), że jednak idoli jest więcej – Sponholtzowie sprzedali Maschowi kolejne 22 posążki, ponownie zapewniając, że to już na pewno całość.

Gideon Sponholz (1745-1807)

W 1771 roku ukazała praca Andreasa Gottlieba Mascha – uznał idole z Prillwitz za dzieło słowiańskich Obodrzyców (ten lud zamieszkiwał zachodnią Meklemburgię przed germanizacją). Masch odczytał również runiczne zapiski, w których dopatrzył się imion bogów. Całość znaleziska powiązał ze świątynią w Retrze (która jednak leżała na terenach Luciców, a nie Obodrzyców).

W 1794 roku po „okolicy” podróżował, prowadząc badania, kolejny archeolog i historyk amator – hrabia Jan Potocki (znany głównie jako autor powieści Rękopis znaleziony w Saragossie). I co się okazało? Otóż idole z Prillwitz, chociaż z metalu, były bardzo płodne – mnożyły się jak króliki: hrabia miał okazję obejrzeć nową kolekcję Gideona Sponholtza, w skład której wchodziło kolejnych ponad sto posążków. Z czego 51 miało pochodzić z tego samego zbioru, który przecież już dwa razy w komplecie został sprzedany! Z pozostałych: 36 posążków miało pochodzić z kolejnego szczęśliwego odkrycia na polu Sponholtzów, a 17 Gideon Sponholtz miał od kogoś kupić.

Jeszcze raz Radegast z kaczką na głowie...

Potocki znowu opracował znalezisko, w 1795 roku ukazała się jego książka o idolach z Prillwitz. Znalezisko stało się głośne, więc w 1804 roku jego całość wykupił książę Meklemburgii. To umożliwiło ich badanie szerszemu gronu naukowców i już od 1805 roku pojawiały się głosy, że to falsyfikaty. Właśnie wówczas Jakub Grimm informował, że historykom z Rostocka znana jest sprawa złotnika, który fałszuje pogańskie idole.

W 1825 roku znalezisko badał Konrad Lewezow, archeolog z Pomorza. Na podstawie analiz archeologicznych i chemicznych orzekł, że runy bezwzględnie są fałszywe, podobnie jak i same posążki (badacz dopuścił możliwość, że niewielka część – zaledwie kilka posążków to autentyki, na podstawie których potem wyprodukowano falsyfikaty).

Ten idol przypomina raczej egipskiego Seta, a nie słowiańskie bóstwo...

Książę pan się chyba wkurzył i powołał komisję do zbadania sprawy. Komisja pracowała aż dwa lata (1827-1829). Bracia Sponholtzowie już wtedy nie żyli, ale przesłuchano ich domowników i współpracowników. Z zeznań wyszło, jak powstały idole z Prillwitz. Część rzeczywiście znalazł Gideon Sponholtz, ale na żadnym z nich pierwotnie nie było napisów! A jak powstała większość i runy? Znowu oddam głos drowi Małeckiemu:

Dawał on [tj. Gideon Sponholtz] sobie robić garncarzowi nazwiskiem Pohlowi formy z gliny różnych bałwanków, które potem odlewał z mieszaniny mosiądzu z miedzią i innemi kruszcami. Prowadził robotę tę w tajemnicy! (...)

Na takich odlewach, równie jak i na przedmiotach rzeczywiście gdzie znalezionych, ryto lub wykuwano potem napisy runiczne w domu Sponholtza i podług jego wskazówek. Za pomocą boraxu i różnych kwasów wytwarzano na nich sztucznie rdzę i śniedź ową zielonkowatą, ażeby tak wyglądały, jak gdyby były rzeczywiście wydobyte z wilgoci i starożytne.

Świadkowie rozpoznali niektóre dzieła duetu Pohl – Sponholtz wśród posążków należących już do księcia pana.

Jak widać, jeden z prillwitzkich idoli przedstawia znanego z mitologii greckiej kapłana Laokoona
walczącego z wężem morskim – po lewej idol z Prillwitz, po prawej fragment rysunku
Williama Blake (z 1816-1819 r.) ukazującego słynną grecką rzeźbę znaną jako Grupa Laokoona

Teraz skąd wzory owych runów. Otóż okazało się, że Sponholtz zaczął idole produkować po 1757 roku. A właśnie tym roku wyszło dzieło Clüvera, w którym zaprezentowano runy skandynawskie – jak wykazał Antonii Małecki, to właśnie był wzór dla napisów z najstarszych idoli prillwitzkich. Natomiast te, które okazano hrabiemu Potockiemu zostały wyprodukowane na podstawie znanej nam już książki Andreasa Gottlieba Mascha z 1771 roku.

Wydawało się, że sprawa jest załatwiona, ale z kolei pojawili się obrońcy autentyczności prillwitzkich idoli. Zatem rząd Meklemburgii postanowił ponownie zbadać sprawę. Niestety, badacza wybrano bardzo niefortunnie – Słowaka Jána Kollára, maniakalnego poszukiwacza słowiańskich runów. Kollár najbardziej chyba ośmieszył się przy okazji kamiennych lwów z Bambergu; otóż w 1835 roku dostrzegł tam – jak sam pisał, okiem wprawnego Słowianina – słowiański napis, a konkretnie imię Czernoboga. Przerysował go i na podstawie tego rysunku napis wszedł do naukowego obiegu.

Dopiero w 1852 roku Wojciech Cybulski pofatygował się do Bambergu, obejrzał lwy i... żadnych napisów nie było! Tak to później (1906 r.) w skrócie referował Jan Leciejewski:

Napis ten okazał się przy bliższem badaniu jako nieistniejący, a domniemywane runy były niczem innem, jak tylko przypadkowemi szramami i wgłębieniami psującego się kamienia pod wpływem powietrza, nie mającemi z sobą żadnego związku i nie mającemi do run żadnego podobieństwa.

Zaiste, potrzeba tam było arcysłowiańskich oczu Kollara, aby coś podobnego do run zauważały – kpił Cybulski w pracy z 1860 roku. Ale to dopiero lata pięćdziesiąte-sześćdziesiąte. A wcześniej Kollár uznawany był za autorytet od słowiańskich runów. No i do jakich mógł dojść wniosków po zbadaniu idoli z  Prillwitz? Oczywiście, że są to autentyki.

Ostatecznie sprawę „załatwił” cytowany już Antonii Małecki, który przeanalizował nie tylko dzieje owych idoli, lecz także napisy. I cóż zauważył – aż dziw, że to nie wzbudziło podejrzeń Potockiego – na idolach nazwy słowiańskie pisane są po niemiecku! Przykładowo, nie Retra – lecz Rhetra, nie Arkona – lecz Arcona, nie Belbog – lecz Belboeg.

Mało tego – fałszerz najwyraźniej nie wiedział, że ludy bałtyjskie (Prusowie, Litwini) nie są Słowianami i domieszał słowa właśnie z języka bałtyjskiego. Przykładowo, na idolach mamy Romowe czy Kriwe. Znane są one z dzieła Piotra z Dusburga – krzyżackiego kronikarza z XIV wieku. Dusburg pisał, że w pruskiej Nadrowii znajduje się miejscowość Romowe, w której rezydował pogański „papież” – właśnie Kriwe. Religijną władzę owego Kriwe mieli uznawać nie tylko Prusowie, ale i Litwini oraz plemiona inflanckie (przodkowie Łotyszy). Dodajmy, że oczywiście słowa bałtyjskie także są zapisane po niemiecku: nie Romowe – lecz Romau, nie Kriwe – lecz Crive.

I jeszcze jeden z masy błędów fałszerza – zamiast słowiańskiego Peruna na idolach mamy bałtyjskiego Perkuna. Prześmiesznie zresztą zapisanego, jako: Percunust en Romau. Takie właśnie są napisy na idolach z Prillwitz: prześmieszny słowiańsko-bałtyjsko-niemiecki bełkot. Skąd fałszerz wziął słownictwo bałtyjskie? Bez wątpienia z popularnego w północnych Niemczech opracowania Christopha Hartknocha, Alt und neues Preussen (1684).

Dlaczego bez wątpienia? Otóż szesnastowieczny polski pisarz Jan Łasicki zapisał pewną modlitwę litewskich wieśniaków do Perkuna. Łasicki nie znał litewskiego, więc zapisał z błędem. Z tym samym błędem pojawia się u Hartknocha, który również nie znał litewskiego. I – co za niespodzianka – ten sam błąd jest na jednym z idoli z Prillwitz.

Można rzec: Małecki pozamiatał idole. Po nim jeszcze wystąpił chorwacki slawista Vatroslav Jagić (1881 r.), który zwrócił uwagę na kolejny absurd związany z idolami prillwitzkimi. Otóż (jak wręcz nachalnie dawały do zrozumienia napisy) miały one pochodzić z Retry, zburzonej przez Niemców w 1125 roku. Gdzie leżała Retra, nie do końca wiadomo, więc można się jej doszukiwać w różnych miejscach. Ale na pewno nie w Prillwitz, bo tamtejszy gród pochodzi dopiero z XIII wieku.

Z obroną idoli próbował jeszcze wystąpić Franciszek Piekosiński, ale nawet on uznał, że słowiańskości zabytku udowodnić się nie da. Więc próbował wykazać, że to dzieło Skandynawów. Oczywiście, także napisy uznał za skandynawskie.

Idole z Prillwitz „dobił” w 1906 roku badacz pisma runicznego, wspomniany już Jan Leciejewski. Cytat z tegoż badacza:

Pomniki runiczne północne mają, jak widzieliśmy zupełnie inny sposób redagowania napisów. Cały układ napisów prylwickich, t. j. umieszczanie pojedynczych wyrazów bez związku jest sprzeczny z charakterem napisów runicznych prawdziwych. (...)

 Żeby wykazać zupełnie ich nieautentyczność wystarczy wskazać na fakt, że mają na sobie i to nawet bałwanki Mascha runę z często się powtarzającą, której, jak już tyle razy wspomniałem, prawdziwe pomniki runiczne nie posiadają. Ten więc, kto runy na pomnikach prylwickich rył, mógł runę z znać tylko z książek, co znaczy, że napisy na bałwankach nie mają lat tysiąc, lecz może sto.

Od tej pory żaden poważny naukowiec nie broni autentyczności idoli z Prillwitz, obojętnie czy jako zabytku słowiańskiego, czy skandynawskiego. Oczywiście nie przebiło się to opornych czaszek turbosłowian i innych poszukiwaczy sensacji.

I można dodać jeszcze, że na jednym z prillwitzkich idoli (obok) mamy wyobrażenie boga Radegasta z głową... lwa (a przynajmniej grzywa na to wskazuje). Jak wiadomo, lwy powszechnie żyją w północnych Niemczech, więc zupełnie zrozumiałe jest, że taki właśnie wizerunek się pojawił. No chyba, że lwów w Niemczech nie ma...

A na koniec o jeszcze jednym fałszerstwie Gideona Sponholtza. Otóż w muzeum książąt meklemburskich w Neu Strelitz było czternaście kamieni z runicznymi napisami. Badania wykazały, że to produkt tej samej osoby, która sporządziła idole z Prillwitz. Tyle że tym razem język owych runów jest mieszanką błędnej słowiańszczyzny i niemieckiego z domieszką łaciny oraz skandynawskiego. Mamy przykładowo takie dziwne twory jak skandynawsko-słowiański Thor bel – czyli Thor biały.

Mamy też na jednym z kamieni z Neu Strelitz...diabła! Zapisanego jako DZAW (wg Leciejewskiego, to  dzaweł – forma z którejś ze słowiańskich gwar zachodniopomorskich). Wyobrażony jest ów dzaweł jako wąż czy smok, więc ewidentnie mamy tu inspirację biblijną (a nie pogańską-słowiańską). Jeszcze raz Leciejewski: 

Że Słowianie pogańscy djabła nie znali, ani o przemianie jego w węża i kuszeniu Ewy nie wiedzieli, nie potrzeba dowodzić. Mieli oni swych biesów, czartów, skrzatów, których się bali, ale daleka im była znajomość djabła, którego dopiero religia chrześcijańska wprowadzała. Łaciński bowiem wyraz diabolus dostawał się do ludów tylko za pośrednictwem religii chrześcijańskiej, której przecież Słowianie, będąc poganami nie znali.

DZAW na kamieniu z Neu Strelitz

Rysunki idoli z Prillwitz zaczerpnąłem z:

Jan Potocki, Voyage dans quelques parties de la Basse-Saxe pour la recherche des antiquités slaves ou vendes, Hambourg 1795.

Franiciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896.

Rysunek kamienia z Neu Strelitz pochodzi z:

Jan Leciejewski, Runy i runiczne pomniki słowiańskie, Warszawa 1906.

Winicjusz Kossakowski „tłumaczy”
zawiłości słowiańskich run...

Czytaj też:

Raz jeszcze o idolach z Prillwitz.
O rzekomym słowiańskim piśmie 2: kamienie mikorzyńskie.

Moje notki o turbolechitach (vel osłoszczękowcach):

Turbolechityzm – definicja.

Część pierwsza o turbolechickim zidioceniu.

Część druga, o roczniku Awentyna.

Część trzecia o Kronice Prokosza.

Część czwarta o jasnogórskim poczcie, książce Thomasa Nugenta i osławionej mapie.

Część piąta o cesarzu Chrobrym, czyli tytule princeps.

Część szósta o paleniu słowiańskich ksiąg.

Część ósma o kosmicznym pochodzenie Lechitów.

Część dziewiąta o Kolumnie Zygmunta.

Część dziesiąta - dno turbolechickiego szamba
Część jedenasta: Bo na chrzest Mieszka nie ma dowodów.

Część dwunasta: Jak Attyla, wielki król krzyżaków, spod Szczecina atakował Kraków.

Genetyczne bajki o Wielkiej Lechii.

Mariusz Kowalski, Ariowie, Słowianie, Polacy. Pradawne dziedzictwo Międzymorza.

Wyszło Szydło z worka, czyli kolejny turbolechicki gniot Bellony.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na twitterze.

Seczytam na Instagramie.