Margaret Atwood, Oryks i Derkacz

Margaret Atwood to uznane nazwisko, nie tylko w fantastycznym światku. Ale jakoś tak się złożyło, że po raz pierwszy miałem styczność z jej twórczością. Głównonurtowcy – a tu (słusznie czy nie) zalicza się tę autorkę – często wykładają się na fantasy/SF, jak Charlie Chaplin na skórce od banana. Przy czym do takich „eksperymentów” głównonurtowców mam stosunek dwojaki – fantasy raczej kupię, ale do SF podchodzę jak pies do jeża. Więc pewnie nigdy bym nie przeczytał książek Margaret Atwood, gdyby nie trafiły pod strzechę mojej wioskowej biblioteki. I wiecie co, dużo bym stracił.

Oryks i Derkacz to, tak de jure, postapokalipsa. Ale de facto mamy do czynienia z opowieścią psychologiczną, a może z dwiema opowieściami. Bo „teraz” to opowieść o samotności. Jimmi/Głuptak/Yeti jest ostatnim żyjącym przedstawicielem gatunku Homo sapiens. Znaczy, są jeszcze Dzieci Derkacza. Ale im dalej w powieść „jedziemy”, tym bardziej owe dzieci wydają nam się obce, nieludzkie. Akcja „teraz” posuwa się bardzo powoli do przodu – mamy raczej opisy powtarzalnych rytuałów głównego bohatera.

Schodzi z drzewa, ostrożniej niż zazwyczaj, nadal trochę kręci mu się w głowie. Sprawdza czapkę baseballową, wyrzuca z niej motyla – zwabionego przez sól, bez wątpienia – i sika na koniki polne, jak zawsze. Oto moja codzienna rutyna, myśli. Rutyna jest dobra. (s. 172)

Czyli nuda? No nie. Oczami Yeti poznajemy świat, w którym przyszło mu żyć, i choć poznajemy powoli, to jednak jego codzienne życie nie przynudza. Poza tym mamy w powieści retrospekcje, może nawet więcej tego „dawno temu”, niż „teraz”. I tu mamy powieść obyczajową z akcją umieszczoną w nieodległej przyszłości w stosunku do naszych czasów.

Nie jest to optymistyczna wizja jutra. Świat, kiedy Yeti był młody, już dochodził do ściany – problemy z wyżywieniem, pojawiające się co chwila nowe, zmutowane chorobotwórcze wirusy i bakterie, narastające nierówności społeczne, powszechna inwigilacja. Sam Yeti pochodzi z rodziny uprzywilejowanej: mieszka w chronionym, ba – otoczonym murem – miasteczku należącym do jednej z korporacji. Większość nie ma tego szczęścia, żyją w tzw. plebsopolis. Dla mnie dość nieprzyjemna wizja przyszłego „dziennikarstwa” – kolejna zresztą przeczytana w ostatnim czasie (po komiksie Transmetropolitan i powieści Wodny nóż Bacigalupiego), a wszystkie mało optymistyczne co do rozwoju tej profesji.

Jednak świat jest tylko tłem w powieści Margaret Atwood. „Dawno temu” to opowieść o dojrzewaniu, o przyjaźni, o rodzinie, o uczuciach.

To wszystko napisane prostym, ale bardzo ładnym językiem. Przyznam, że duże wrażenie robiły na mnie porównania autorki. Wiecie, że sztuka jest jak rura odpływowa kanalizacji?

– Podczas godów samiec żaby robi bardzo dużo hałasu (...). Samice ciągną do samca z najgrubszym, najgłębszym głosem, bo sugeruje on silniejszego osobnika, lepsze geny właściciela. Według udokumentowanych badań małe samce odkryły, że jeśli usadowią się w pustych rurach odpływowych, rura zadziała jak wzmacniacz i mała żaba wyda się o wiele większa.

– No i?

– No i tym jest właśnie sztuka, dla artystów (...). Pustą rurą odpływową. Wzmacniaczem. Środkiem, by kogoś przelecieć. (s. 194-195)

A seks, to „dalece niedoskonałe rozwiązanie problemu międzypokoleniowego transferu genetycznego” (s. 222). Oczywiście brawa należą się także tłumaczce (Małgorzacie Hesko-Kłodzińskiej) i redaktorce (Marii Talar).

Okładki wydania I (2004) i III (2024)

Ponieważ Atwood „cieszy się” opinią pisarki feministycznej, podczas czytania zastanawiałem się, czy do naszego gatunku, szczególnie oczywiście części męskiej, żywi tak wielką niechęć, że własna wizja zagłady jest dla niej nęcąca, czy może odwrotnie – odpychająca, może to nawet jakaś przestroga? Pal licho warstwę ideologiczną, tym bardziej że jest niejasna. Czyta się to po prostu świetnie. Naprawdę polecam.

I taki paradoks, właściwie postapokalipsa to nie jest ta odmiana SF (czasem też fantasy), która jakoś wyjątkowo mnie kręci – tłucze się masę książek, filmów, seriali, przy czym jakoś ilość nie przeszła w jakość. Ale spośród książek SF, które ostatnio czytałem, akurat dwie postapokalipsy uważam za najlepsze – właśnie tę powieść Margaret Atwood i Zrodzonego VanderMeera.

Oczywiście na listę „muszę to przeczytać” wjechały dwie kolejne części trylogii MaddAddam. Zresztą musiały, skoro Oryks i Derkacz kończy się takim cliffhangerem (że trochę zaśmiecę język anglicyzmem).

Z ocenami zawsze jest jakiś problem. Sam nie wiem czy ta książka zasługuje na maksa. Ale z drugiej strony, mnie wszystko się podobało, więc dlaczego nie...

OCENA: 10/10

M. Atwood, MaddAddam, t. 1: Oryks i Derkacz, tłum. M. Hesko-Kołodzińska, wyd. II, wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2017, stron: 424.

Tu o t. 2: Margaret Atwood, Rok Potopu.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.