Jacek Komuda, Jaksa. Bies idzie za mną

Komudę czytywałem dawno temu, kiedy jeszcze parał się sarmacką fantasy (a właściwie nawet zanim zaczął się nią parać, bo od kiedy, jako szesnastolatek, opublikował w Nowej Fantastyce opowiadanie Czarna cytadela – takie howardowskie). Parę kawałków wyszło mu nawet nieźle, niestety, przeniósł się z poletka historyczno-fantastycznego, na stricte historyczne.

Te jego powieści historyczne zdecydowanie nie pasowały mi, więc po przerobieniu bodajże dwóch, dałem sobie spokój z pisarzem Komudą. I pewnie tak by zostało, gdyby nie kwik lewaków po opowiadaniu Dalian, będziesz ćwiartowany. Swoją opinię o nim wyraziłem, więc nie będę się powtarzał. W każdym razie, spodobało mi się na tyle, żeby kupić powieść z akcją osadzoną w tym samym świecie.

Po przeczytaniu, Paweł jest zaskoczony. Nie sądziłem, że Komuda aż tak się rozwinął pisarsko. Na pewno wrażenie robi jego erudycja. Praktycznie non stop autor mruga do nas okiem i wywala jakieś nawiązania do literatury (najróżniejszej, od Galla Anonima do Konrada Lewandowskiego), historii i światka pisarzy SF/fantasy – już w pierwszym rozdziale mamy „pocisk” po wspomnianym Lewandowskim (przypomnę: Konrad T. Lewandowski w fandomie ma ksywkę Przewodas, a w Jaksie mamy demona, tak opisanego: Przodos, plugawy karzeł zdrady – panowie nie kryją, że się nie lubią, tym niemniej Lewandowski stanął w obronie Komudy po kociokwiku lewaków i nielojalnych redaktorów Nowej Fantastyki).

Ale te rozgrywki fandomowe, to margines, do tego czytelny tylko dla garstki zainteresowanych (sądzę, że masy takich smaczków nie wyłapałem). Mamy tu mniej pastiszu, niż w opowiadaniach, dominuje raczej zabawa wątkami historycznymi. Już bitwa otwierająca powieść, to „matka wszystkich bitew” – Komuda inspirował się głównie bitwą na Kosowym Polu (1389). To starcie, w którym chrześcijańska Europa (tak prawosławna, jak i katolicka) dostała w tyłek od Turków. W trakcie walki Murad I, sułtan turecki został zabity przez anonimowego chrześcijanina (tradycja nazwała go Milošem Obilićem). Ów Miloš miał udawać, że chce przejść na stronę Turków, a kiedy dopuszczono go przed oblicze Murada, zaatakował zatrutym sztyletem. Śmierć poniósł też dowódca wojsk chrześcijańskich – serbski książę Lazar, który dostał się do niewoli i został ścięty.

I tę trójkę bohaterów bez trudu znajdziemy u Komudy: Lazar – król Lendii, Goran – kagan Hungurów i Miłosz z rodu Drużyców – zabójca kagana.

Ale bitwa na Kosowym Polu (powieściowych: Rabych Polach vel Rabym Polu, bo w tekście liczba mnoga, na mapie pojedyncza) to nie jedyna inspiracja. Znajdziemy też echa bitwy z Mongołami pod Legnicą (1241) w opisie Długosza, w tym słynne: Gorze nam się stało (te słowa miał wypowiedzieć książę Henryk Pobożny, kiedy z placu boju zaczęli zwiewać rycerze z Górnego Śląska). Z bitwy pod Legnicą wzięta jest też taktyka Hungurów (wzorowana oczywiście na mongolskiej), łącznie z przytoczonym przez Długosza okrzykiem: Biegajcie, biegajcie (czyli uciekajcie, uciekajcie).

Są też drobiazgi ewidentnie pochodzące z opisu oblężenia Zbaraża (1649) przez Kozaków i Tatarów pióra Henryka Sienkiewicza. Choćby hungurski okrzyk: Uk, uk (u Sienkiewicza, kiedy wrogowie nie mogli poradzić sobie z Podbipiętą machającym krzyżackim mieczem... naokół rozległy się dzikie wołania: – Uk! uk!). Także scena, w której kagan daje nowemu lennikowi do zjedzenia przeżute przez siebie owoce, ma swój odpowiednik w Ogniem i mieczem (choć o nieco innym charakterze, że zacytuję: chan (...) wypluł niedojedzone daktyle na rękę, następnie oddał je jednemu z mułłów, który przyjął je z oznakami czci nadzwyczajnej i zaraz spożywać począł).

Dalej znajdziemy też opisy buntu chłopskiego rodem z Galla Anonima.

Mapa jest chyba zupełnie fantazyjna, ale umieszczone na niej krainy mają swoje odpowiedniki w naszych dziejach. Na wschodzie kaganat Hungurów – nazwa wyraźnie nawiązuje do Węgrów, którzy w łacińskich źródłach występują jako Ungari lub Hungarus. Ale sami Hungurowie to lud mający cechy różnych ludów stepowych z naszej historii, ze szczególnym zwróceniem uwagi na Hunów, Awarów, Węgrów i Mongołów/Tatarów.

Znajdziemy odpowiedniki innych ludów – Polaków (Starsza Lendia) i może Litwinów (Młodsza Lendia), Niemców (Swarnowie czyli chyba Kłótliwi, bo swarny to właśnie kłótliwy, choć to słowo ma też inne znaczenia), Rusinów (Dregowicze – tak nazywało się wczesnośredniowieczne plemię ruskie), Wołochów (Montania – w Polsce kiedyś Wołoszczyznę nazywano Multanami, od rumuńskiej nazwy Muntenia), Skandynawów (Skandingowie). Znajdziemy też odpowiednik chrześcijaństwa – wiarę w Praojca i słowiańskie pogaństwo – pokonanych czcicieli Czarnoboga, Wołosta, Jaruna, Mokoszy, Groma i Karsa.

I wiele, wiele innych nawiązań, z których pewnie większości nie zauważyłem. Ale z tymi nawiązaniami literackimi jest pewien problem. Jak już pisałem, Jaksa ma mniej pastiszu, mniej grimdarka, a więcej przygodówki, więcej slavic fantasy i zabawy literaturą, historią – wiecie, że to lubię, a jak ktoś nie wie, to:

Ken Liu, Królowie Dary

Joe Abercrombie, Pół świata

Marcin A. Guzek, Szare Płaszcze: Komandoria 54

Jednak w Jaksie już było dla mnie za dużo. Przez te ciągłe popisy erudycji, nie mogłem jakoś „utonąć” w powieści – wciąż czujnie wyczekiwałem na kolejne literackie czy historyczne nawiązanie. Ale zdaję sobie sprawę, że większości czytelników nie będzie to przeszkadzać, bo nie zauważą popisów Komudy – kto dziś czyta Sienkiewicza, o Gallu Anonimie czy Długoszu nie mówiąc? Więc co taki czytelnik znajdzie w Jaksie.

Po pierwsze, bardzo dobrze wymyślony świat. Komudowe ludy są interesujące od strony antropologicznej, a i bestiarium nie wypadło sroce spod ogona. Widać, że w tym punkcie autor wykonał ogromną pracę – aż się zastanawiałem czy na potrzeby tworzenia cyklu o Jaksie nie musiał napisać innej książki, z opisem świata, ludów z ich obyczajami i religiami, bestiarium itd. Bo bez takiego przewodnika, nie ma bata, musi się pogubić. Być może fragmenty tej domniemanej książki mamy w aneksie do Jaksy – to trzydziestosześciostronicowy dodatek pt. Dopisek dla uważnego czytelnika. Gotowy materiał na setting (świat, uniwersum) do gry RPG.

Po drugie, niezłą fabułę.

Po trzecie, przyzwoicie skrojonych bohaterów. Choć nagła lendiańska elokwencja człowieka wychowanego od dziecka w innej kulturze z innym językiem, budzi moje poważne wątpliwości. Podobnie postawa drugiego głównego bohatera końcówki, bo powinien być znacznie bardziej dziecinny. Niestety, ta końcówka wygląda trochę tak, jakby Komudę goniły terminy i chciał jak najszybciej skończyć.

Teraz zastanawiam się nad kupnem zbioru opowiadań z tego samego świata, a zastanawiam się, bo część recenzentów twierdzi, że Bies idzie za mną prezentuje te same wydarzenia, tylko już w formie powieści, i to znacznie lepiej...

Podsumowując. Bies idzie za mną to nowa jakość w polskiej slavic fantasy, wreszcie coś, co czyta się bez żenady. Czekam na kolejne tomy.

OCENA: 8/10

J. Komuda, Jaksa, t. 1: Bies idzie za mną, wydawnictwo Fabryka Słów, Lublin 2019, stron: 448.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.

Obiecałem na instagramie, to wrzucę foto. A może ktoś chce kotecka, bo mam dwa takie na wydanie? Kotka mi się okociła w garażu, a potem zdezerterowała i kotecki wylądowały w domu, a już mam dwa białe inaczej (bo napisać "czarne", to byłby rasizm), więc nie chciałbym zwiększać stanu zakocienia domu :D