Romuald Pawlak, Podarować niebo

Książka przeczytana w ramach przerabiania wszystkiego, co dostało nominacje do Nagrody im. Żuławskiego. Nie rzuciła mnie na kolana.

Jest to powieść napisana po staroświecku i to na dwóch poziomach. Pierwszy to język. Elegancki, staranny (nieco efekt psuje taka se redakcja), z momentami polotu. Że zacytuję takie ładne zdania:

Potrząsnęła głową, a jej krótkie warkoczyki zawirowały jak stado wściekłych os. Wykonały szybki patrol, nie stwierdziły niebezpieczeństwa i wylądowały na głowie dziewczyny.

Staroświecka jest też fabuła. Gdybym nie wiedział, kiedy to powstało, to bez problemu uwierzyłbym, że w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych lub osiemdziesiątych XX wieku.

Mamy tu połączenie dwóch dość typowych elementów: kosmicznej robinsonady i czegoś, co nazwałbym „ludzie jako bogowie”. Ziemski statek kosmiczny z załogą i masą zamrożonych kolonistów na pokładzie przypadkowo trafia na drugi koniec galaktyki – miał przelecieć tysiąc lat świetlnych, przeleciał siedemdziesiąt tysięcy. Co gorsza, wysiadły silniki nadświetlne, więc powrót jest niemożliwy.

W okolicy znajdują nadającą się do życia planetę z czterema kontynentami, z których trzy zasiedla obcy, inteligentny gatunek – Argunowie (znowu nazwa gatunku, zwanego niepoprawnie „rasą”, pisana wielką literą...). Argunowie są cywilizacyjnie gdzieś na poziomie ziemskiego średniowiecza.

I nie kupuję tego na poziomie psychologii – tak grupy, jak i jednostki. Otóż załoga postanawia nie budzić kolonistów. I dzieli się na frakcje, zrobiłem taki schemacik tegoż podziału:

Czy nie brakuje Wam tu frakcji: „bierzemy tę planetę dla siebie, budzimy kolonistów i urządzamy się”? Tym bardziej że minęło już sto lat (większość załogi też siedzi w zamrażarkach, są tylko rotacyjne dyżury), a ratunku nie widać i nic nie wskazuje, żeby miał się pojawić. Do tego kolonizacja wcale nie musiała oznaczać kolizji z Argunami, bo wszak jeden kontynent był bezargunowy. Autor niby tłumaczy odrzucenie takiej opcji, ale nieszczególnie do mnie to wyjaśnienie trafia: otóż miejscowe mikroby wywołują u ludzi alergię. Naprawdę? Leki, maseczki filtrujące, szczelne pomieszczenia – to wszystko załoga miała do dyspozycji. A Homo sapiens to taki gatunek, który bardzo dobrze się adaptuje. Do tego jeszcze wrócę.

Spór między frakcjami wygrała ta od wspomagania rozwoju Argunów. Właściwie są dwie frakcje i obie robią swoje. Ci od ewolucji starają się nauczać, sugerować itd. Ci od wspomagania szokiem czasami coś tam rozwalą, bo rozpirzenie miasta atomówką musi skłonić do myślenia, prawda? Takie argunobójstwo też mi nie pasuje do psychologii człowieka, ale fakt – człowieka z Zachodu i to współczesnego, bo jeszcze w pierwszej połowie ubiegłego wieku było inaczej, może za setki, tysiące lat znowu będzie inaczej. Więc na to bym przymknął oczy.

Ale nie mogę na motywacje tych ludzi – wiecie czemu oni chcą wpływać na rozwój Argunów? Żeby Argunowie byli w stanie walczyć z ludźmi, jeśli kiedyś inna ekspedycja dotrze do arguniego świata – mowa o tym jest wielokrotnie, o np. str. 50: zamierzali chronić Argunów przed innymi ludźmi, a właściwie (...) przed cywilizacją ludzką... Jakoś mój umysł odrzuca takową motywację.

Owszem, mamy i dziś mizantropów czy oikofobów (po wymieszaniu narodów, takowa oikofobia mogłaby też prowadzić do mizantropii), ale przecież nie jest to postawa ani powszechna, ani typowa dla naszego gatunku. I to nie jest jakiś latający squat (Jasie Kapele w kosmosie), lecz załoga statku wojskowo-badawczo-kolonizacyjnego. To nie lewicowi komuniści, anarchiści czy progresywiści, lecz ludzie o zupełnie innej konstrukcji psychicznej. I okazuje się, że wszyscy marzą tylko o jednym – zaszkodzić ludzkości. A wśród metod ich działania są masowe zbrodnie. I to wszystko jest bez jakiegokolwiek objaśnienia od strony psychologii. Uwierzyłbym, że z dziesięć procent załogi ma takie pomysły, ale nie uwierzę, że cała albo to popiera, albo jest jej to obojętne. Dla mnie to pomysł całkowicie od czapy. Przykro mi, panie Pawlak, ja tego nie kupuję.

Tak samo nie kupuję psychologii bohaterów pojedynczo. Jak wspomniałem, Homo sapiens ma niesamowite zdolności adaptacyjne – człowiek znajdzie się w czarnej dupie i od razu zaczyna w niej urządzać. Ludzie potrafią się zaadoptować nawet do więzienia, nawet do obozu koncentracyjnego. U Pawlaka bohaterom właściwie żadna krzywda się nie dzieje – a oni załamani, mniej lub bardziej, ale wszyscy, ba, część popada w szaleństwo. Być może właśnie dlatego losy tych bohaterów były mi doskonale obojętne, a może nawet irytująco-męczące – po prostu mój umysł odmawiał uznania tych postaci za realnych ludzi. Owszem, Pawlak umie obudzić u czytelnika emocje. Tylko to są emocje przelotne.

Końcówka tylko dopełnia tego obrazu.

Podsumowując: mamy ładnie napisaną, osadzoną w tradycji SF powieść z niewiarygodnymi założeniami fabularnymi i niewiarygodną psychologią tak na poziomie zbiorowym, jak i indywidualnym. Bohaterowie przez większość lektury nie wzbudzają jakichkolwiek emocji.

OCENA: 5/10.

R. Pawlak, Podarować niebo, Wydawnictwo IX, Kraków 2020, stron: 354.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.