Fantasmagorie najazdowców (4): Powrót do Długosza

Jak już nie raz pisałem na blogu, Słowianie powszechnie zdrabniali, zgrubiali, skracali imiona. Wszak już Jan Długosz doszedł do wniosku, że Mieszko to zdrobnienie imienia dwuczłonowego. Badacze (ostatnio Tomasz Jasiński) zawracają uwagę, że arystokracja ludów indoeuropejskich posługiwała się właśnie imionami dwuczłonowymi. I imiona pierwszych słowiańskich władców są tego typu – w wersji pełnej lub skróconej/zdrobniałej.

Zresztą znane z zapisów końcówki jednoznacznie na to wskazują: Mieszko, Mieszek, Mieszka (tu uwaga, że część badaczy uważa końcówkę „-ko” za latynizację – zdrobnienie łacińskie, a część za typowo słowiańskie, nie ma to większego znaczenia dla naszych rozważań).

Wszystko to są do dziś używane sposoby zdrabniania, ot. np.:

Bolko – Bolek – Bolka,

Jurko – Jurek – Jurka/Jura,

Fałko – Fałek – Fałka,

Świętko – Świętek – Świętka.

Obecnie w języku polskim najrzadziej używa się chyba zdrobnienia z „a”, ale i tak się pojawia (np. zdrobniały Jakub to Kuba); w szkole średniej miałem w klasie kolegów z pewnego rejonu, którzy stosowali takie końcówki, np. Piotra zwali Piecha, a Krzysztofa – Krycha. W średniowieczu było to jednak powszechne, mamy w źródłach takie postaci jak np.: Suła, Jaksa, Gedka, Pełka, Żyra, Wydżga, Święca, Żegota, Bolesta, Bodzenta, Zawisza... Do dziś jest to bardzo popularny sposób zdrabniania w językach wschodniosłowiańskich, gdzie mamy: Misza, Grisza, Sasza, Wania, Wołodia… (aż mi się przypomniał żart z lat 80.: Siewodnia diskotieku nie budiet, patamu szto Misza, Grisza i Leon rozpizdili patefon).

Zapisy imienia naszego pierwszego władcy i powszechna wśród Słowian praktyka dowodzą, że zdrobnienie to jedyne sensowne objaśnienie tajemnicy imienia „Mieszko”. Owszem, niektórzy podnoszą, iż dziwnym jest, że imię to nigdy nie pojawiło się u Piastów w wersji pełnej, ale – jak zobaczymy niżej – wcale nie jest to jakiś ewenement.

Pytanie: jakie imię zdrobniono do Mieszka?

Zdrobnienie od drugiego członu?

Niewielu takich badaczy było, ale i takie głosy się pojawiły: Mieszko to zdrobnienie od drugiego członu jakiegoś imienia. Takowe zdrobnienia też się zdarzały, lecz były wybitnie rzadkie. Gdyby jednak rzeczywiście to był przypadek Mieszka, to o jakie imię mogłoby chodzić?

Już w 1947 roku Jan Otrębski uznał, że mogło to być imię zakończone na „-mir”, np. KaziMIERZ. Aby wyprodukować taką hipotezę musiał odrzucić masę zapisów z „s” na rzecz jednego, późnego ruskiego zapisu z Latopisu hipackiego: „Meżka” (Mežьka). Dlaczego ten zapis jest mało wartościowy dla rozwiązania tajemnicy imienia naszego pierwszego władcy – pisałem w poprzedniej notce i tam odeślę.

Ale koncepcja ta ma jeszcze jedną słabą stronę: dlaczego człon „mir” (pierwotnie było to imię Kazimir) miano by zdrabniać do Mieszka, a nie do Mirka (jak w imieniu Mirosław)? Co prawda Otrębski twierdził, że „mir” mógł być zdrobniony do „Miżko”, ale przykładów na to podaje równe zero.

I jeszcze jedna słabość: dlaczego miano by zdrabniać imię Mieszka II, jego syna Kazimierza Odnowiciela nie, a syna owego Kazimierza – także Mieszka znowu zdrabniać?

Ostatecznie sam Otrębski dostrzegł, że jego pomysł większego sensu nie ma i już po trzech latach wycofał się z niego tworząc kolejną hipotezę – tym razem imię „Mieszko” miałoby być niesłowiańskie (ale też nieskandynawskie), lecz pruskie, a do rodu Piastów miałaby je wnieść matka Mieszka I – córka jakiegoś pruskiego nobila.

W oparciu o Otrębskiego, podobny pogląd zgłosił Walerian Meysztowicz – jego zdaniem imię Tęgomir (patrz notka nr 2) świetnie tłumaczy i imię Dago (od „Tęgo”), i imię Mieszko (od „-mir”). Ta hipoteza ma te same słabości co „oryginał” Otrębskiego.

Hipotezę Otrębskiego-Meysztowicza próbował ostatnio reaktywować Wojciech Banasik, który zarówno Dagome, jak i Mieszko wywiódł od imienia Drogomir (Dagome to zniekształcone imię pełne, a Mieszko zdrobnienie od członu „-mir”). Hipoteza ta zakłada zajście tylu mało prawdopodobnych – tak historycznie, jak i językoznawczo – elementów, że w pełni podzielam zdanie Przemysława Nowaka, który pomysł Banasika określił jako: kolejną, wydumaną ciekawostkę historiograficzną, opartą na quasi–filologicznym postępowaniu badawczym. Właściwie to tak można określić wszystkie hipotezy wywodzące „Mieszka” od drugiego członu imienia.

Bo jest jeszcze jedna: wg Stanisława Rosponda (praca z 1955 roku) „Mieszko” to zdrobnienie od drugiego członu jakiegoś imienia zakończonego na „-mysł”, np. Siemomysł (jak miał na imię ojciec Mieszka I). To zmuszałoby do zmiany imienia „Mieszko” na „Mys[ł]ko” wbrew niemal wszystkim zapisom i wbrew zwyczajowi tworzenia zdrobnień raczej od pierwszego członu imienia. Później Rospond wycofał się z tej hipotezy i jako słuszną przyjął inną. Właśnie tę:

Zdrobnienie od pierwszego członu

Właściwie to nigdy od tego Długosza nauka nie odeszła, bo Mieszka” za zdrobnienie od pierwszego członu imienia uznawali wspomniany już Kromer w XVI wieku (i po nim legion pisarzy z XVI-XIX w.), a potem, na przełomie XIX/XX wieku, choćby niemiecko-rosyjski historyk Ernst Eduard Kunik, który wywiódł interesujące nas imię od Mĭstislava.

Jakie imię słowiańskie dałoby zdrobnienie „Mieszko”? Tu genialną intuicją wykazał się Długosz – imię znane z wersji: Mietsław, Miecisław, Miesław, Miecław, Mścisław zdrobniale mogło brzmieć „Mieszko” (wariant „Miesław” nawet musiał tak brzmieć).

Jacek Hertel przyznając, że od strony lingwistycznej taka możliwość nie jest wykluczona, nie zgodził się z nią, bo:

Jednak prawdopodobieństwo takich etymologii bardzo silnie osłabia fakt, że żaden książę piastowski nie wystąpił ani razu pod imieniem Mścisława, Miesława czy Miecisława.

Jednak mamy analogie. Przykładowo: imię książąt pomorskich „Barnim” (dziesięciu panujących w XIII-XVII wieku) jest skrótem jakiegoś imienia i nie wiemy jakiego, bo żaden książę pomorski nie wystąpił ani razu pod wersją pełną – zapewne było to imię Barnimir (pol. Bronimir) lub Barnisław (pol. Bronisław). Nie znamy też pełnej wersji imienia władcy Obodrytów – Drożka (Drogomir?), można też się zastanawiać, czy nitrzański Pribina nie jest zdrobnieniem imienia Przybysław (zapisywanego jako Pribislaw). W niektórych gałęziach Piastów używano imienia Bolesław w wersji zdrobniałej: Bolko, Bolek. Imię władców czeskich i rugijskich (spotykane też u Piastów) – Wacław, najczęściej występuje właśnie w tej, skróconej wersji (pełna to Więcesław). Tu ciekawostką będzie jedyny Piast mazowiecki o tym imieniu, Wacław płocki, który we własnych dokumentach występuje pod wersją pełną – Wenceslaus, ale w kronikach w wersji zdrobniałej – Vanko (Wańko). Imię Borzywoj u książąt meklemburskich (Meklemburgia to „resztówka” po państwie słowiańskich Obodrzyców) przyjęło postać Borwin, a później nawet Buruwe (choć, uczciwie przyznaję, że znane są też zapisy pełnej wersji jako Buriwoi).

Dlaczego u Piastów nie występowała pełna wersja imienia Mieszko? Możliwe, że trzech pierwszych Mieszków przypadkowo nie odnotowano pod wersją pełną (przecież poza Dagome iudex nie znamy innych dokumentów polskich władców z tego okresu), a potem została całkowicie zarzucona ze względu na Miesława mazowieckiego – jedynego przed końcem XIII wieku, który próbował przejąć dziedzictwo Piastów. A może nawet sam był Piastem (tak sądzili np. Stanisław Zakrzewski czy Stanisław Urbańczyk, dopuściła taką możliwość także Barbara Krzemińska-Surowiecka) i później chciano to ukryć (szczególnie jeśli zostawił potomstwo)?

Analogią może być wrogość między Mieszkiem Starym i Kazimierzem Sprawiedliwym: u potomków Mieszka w ogóle nie pojawiło się imię Kazimierz, u potomków Kazimierza imię Mieszko pojawiło się tylko raz i to w specyficznych okolicznościach – Konrad Mazowiecki, pod wpływem Kroniki Kadłubka, nadawał swoim dzieciom imiona z czasów pierwszych Piastów (Bolesław, Kazimierz, Siemowit, Siemomysł, Dobrawa/Dubrawka, Mieszko).

Podsumowanie

Dagome/Dagone jest zapewne imieniem chrzestnym naszego pierwszego władcy, nie jest to imię skandynawskie.

Imię Mieszko nie ma nic wspólnego z mieczem, nie ma nic wspólnego z niedźwiedziem (Björn) – jest to najpewniej zdrobnienie „normalnego” słowiańskiego imienia dwuczłonowego. Co warto dodać, identycznie wygląda problem imienia, które w X wieku brzmiało zapewne Leścik/Liścik, potem Lestek, wreszcie Leszek – jest to też najprawdopodobniej zdrobnienie imienia dwuczłonowego, zapewne Leścimir lub Leścisław.

Tu wybrana bibliografia do problemu imion naszego pierwszego władcy.

U góry Mieszko I (Wojciech Pszoniak) w filmie Gniazdo z 1974 roku.

Zob. też:

Fantasmagorie najazdowców (1): Archeologia i źródła pisane.

Fantasmagorie najazdowców (2): Dagome czyli Dagr?

Fantasmagorie najazdowców (3): Mieszko – miecz, zwierz czy ślepak?

Adam Ruszczyński, Mieszko I. Skandynawski jarl czy słowiański kneź?

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie