Dlaczego żaden Piast nie został świętym? (piastowskie skandale i ciekawostki 3)

Mieszko kruszy bałwany pogańskie - grafika Jana Kazimierza Wilczyńskiego z 1835 r.

Na forum historyków po raz enty toczy się dyskusja o tym, dlaczego żaden przedstawiciel naszej pierwszej dynastii nie doczekał się statusu świętego lub chociaż błogosławionego. Bo rzekomo taki status przynajmniej władcy, który ochrzcił kraj, należał się jak psu micha. To jest zresztą też „argument” turbolechitów: według bystrzejszych (czyli IQ w przedziale 70-80) jest to dowód na nienawiść Watykanu do Polski, a według tych o IQ poniżej 70 – dowód, że chrztu Polski nie było.

Z kanonizacjami jest, jak ze wszystkim – są różne mody. Więc żeby potwierdzić, że władcy-chrzcicielowi kanonizacja się należała, trzeba oprzeć się na materiale z interesującego nas okresu, czyli IX-XI wieku. I oczywiście z naszego kręgu, czyli zachodniochrześcijańskiego, bo chrześcijanie wschodni mogli mieć inne preferencje co do kanonizowanych. To jedziemy:

Karantania: Boruta (o ile przyjął chrzest) – brak kanonizacji, Kakacjusz – brak kanonizacji.

Chorwacja: Wojnimir – brak kanonizacji, Borna – brak kanonizacji.

Wielka Morawa: Mojmir I lub jego nieznany z imienia poprzednik – brak kanonizacji.

Czechy: Borzywoj I – brak kanonizacji.

Dania: Harald Sinozęby – brak kanonizacji.

Węgry: Gejza – brak kanonizacji.

Szwecja: Eryk Zwycięski (o ile był chrześcijaninem) – brak kanonizacji, Olaf Skötkonung – brak kanonizacji.

Norwegia: tu jest pewien problem, trudno ustalić, który władca jako pierwszy przyjął chrzest – wg niektórych źródeł już Harald Pięknowłosy miał być ochrzczony, podobnie jak szereg kolejnych władców. Pierwszym, który na poważnie starał się schrystianizować Norwegię miał być Haakon Dobry (wg części źródeł zmarł jednak jako apostata). Ostatecznie Norwegia stała się (przynajmniej formalnie) chrześcijańska za rządów Olafa Tryggvasona (ten sam władca nakłonił do przyjęcia chrześcijaństwa Islandczyków). W każdym razie ani Olaf, ani jego poprzednicy kanonizowani nie zostali.

Więc, jak widać gołym okiem, samo przyjęcie chrztu nie było powodem do kanonizowania władców w interesującym nas okresie (a i później też, jak pokazuje choćby przykład Jagiełły).

Owszem, niektórzy władcy zyskali status świętego, ale z zupełnie innych powodów. Przykładowo: Wacław I czeski był męczennikiem – wyjątkowo pobożny władca, który został zamordowany w kościele. Olaf II norweski – podejmował działania na rzecz umocnienia chrześcijaństwa w Norwegii, za co został wygnany, po powrocie poległ w bitwie z poganami, zatem także został uznany za męczennika. Duński Knut IV również umacniał chrześcijaństwo i za to został zamordowany w kościele, więc kolejny męczennik.

Takich męczenników – kandydatów na ołtarze znalazłoby się co najmniej dwóch wśród Piastów: Henryk Sandomierski poległ podczas wyprawy na pruskich pogan, a Henryk Pobożny podczas bitwy pod Legnicą trafił do niewoli, po czym został przez Mongołów stracony. Problem polegał na tym, że to już inne czasy, inna moda. Trudno, żeby w okresie wypraw krzyżowych kanonizować każdego poległego w walce z poganami nadbałtyckimi, muzułmanami czy Mongołami (proces beatyfikacyjny Henryka Pobożnego toczy się chyba aktualnie).

W każdym razie, w tym okresie inny model świętego był w modzie – święty asceta, święty duchowny napominający władcę (nieprzypadkowo właśnie w XIII wieku kanonizowany został św. Stanisław), święty organizator (jak Franciszek z Asyżu, Dominik Guzmán, czy z Polaków św. Jacek i bł. Czesław). Tak, ascetów-władców też mieliśmy, że wymienię trzech: Henryk Brodaty, Przemysł I, Bolesław Wstydliwy. Dlaczego nie zostali kanonizowani?

Najprościej to wyjaśnić z Henrykiem Brodatym – osobista pobożność nie szła u niego w parze z dobrymi stosunkami z duchowieństwem. Książę toczył długotrwałe spory z Kościołem na tle majątkowym. Został nawet obłożony ekskomuniką i zmarł wyklęty; to nawet sam jego pochówek był mocno kontrowersyjny, a co tu mówić o kanonizacji.

Na pewno – wg kryteriów średniowiecznych, a może i nie tylko średniowiecznych – na miano świętego zasłużył Przemysł I wielkopolski (ojciec króla Przemysła II). Zacytuję fragmenty Kroniki wielkopolskiej o tym władcy:

W pożyciu i obejściu swoim szczególnej łaski boskiej doznawał: skromniejszy nad duchownych i świeckich, słowa szpetnego lub bezwstydnego nikt z ust jego nie słyszał; nie umiał się gniewać, a jeśli kiedy został do gniewu pobudzonym, nigdy tego dostrzec nie można było (...) z uprzejmością słuchał wielkiego czy małego, niższego czy ubogiego; każdego żądaniu, ile tylko mógł z przyzwoitością, czynił zadość. Pomiędzy współczesnymi książętami polskimi, on jeden łagodny, uczony, skromny, spokojny, dobry, pobożny, miłością niezmyśloną Boga i bliźniego pałający; unikał niezgody, ale kiedy go kto zaczepił, bronił się do ostatniego (...) pragnął pokoju ze wszystkimi narodami.

Pobożnym był bardzo, nigdy o ile mógł nie opuszczał nabożeństwa; lubił piękne śpiewanie, odprawiał ile możności Godzinki o Najświętszej Pannie, którą czcił z wielką pobożnością; uważano z podziwieniem, że gdy wszyscy mniemali, iż układszy się w łóżku spać miał całą noc, on pokrzepiwszy się snem cokolwiek, wstawał o północy, niekiedy wcześniej, i siedząc w łóżku pod namiotnikiem ze świecą w ręku i z Psałterzem, czytywał upodobane Psalmy i Modlitwy.

Brzydził się pychą, opilstwa tak się chronił, że go nikt nie widział pijanym; miernie jadał, miodu przez wiele lat nie pijał, tylko piwo albo wino rozcieńczone, że ledwo zapach jego czuć było; przez cztery lata przed śmiercią nie używał łaźni; powiadano, że przez każdy Post wielki nosił skrycie włosiennicę pod szatą (...) W Wielki Piątek, gdziekolwiek się znajdował, kazał skrycie sprowadzać ubogich w nocy, i nogi im obmywał, które ręcznikiem obtarłszy całował; posilał ich napojem i rozdawał nawet sukno na sukmanki. O nikim źle nie mówił choćby był najgorszego życia; słowem nie było między książętami i panami podobnego jemu.

Dlaczego Przemysła I nie kanonizowano? Cóż, jego rodzina (brat, syn) w ogóle się o to nie starała. A właśnie – to jest coś, o czym turboski nie myślą (myślenie to nie jest ich mocna strona): żeby doszło do kanonizacji, to najpierw ktoś musi podjąć odpowiednie starania.

W kolejnym przypadku mamy do czynienia z parą, która na kanonizację zasłużyć sobie powinna, ale skutek przyniosło to połowiczny. Bolesław Wstydliwy małopolski i jego żona Kinga z węgierskich Arpadów. Dlaczego tak to połowicznie się stało? Właśnie za sprawą starań – o kanonizację Wstydliwego nikt się nie starał, natomiast o Kingę „upomniały” się siostry klaryski z klasztoru w Nowym Sączu, który ta księżna ufundowała i do którego później wstąpiła jako zakonnica. Do tego Kinga miała być sprawczynią licznych cudów. A i tak jej kanonizacja długo się ślimaczyła. Księżna zmarła w 1292 roku, kilkanaście lat po jej śmierci klaryski zaczęły spisywać cuda, jakie rzekomo wydarzyły się za jej przyczyną. Później sprawę poparł Jan Długosz, za jego namową krakowscy biskupi i do beatyfikacji doszło, ale dopiero w 1690 roku, zaś kanonizacji w 1999!

Patrząc na nasz region, na kanonizację można było zasłużyć w jeszcze jeden sposób – wiodąc przykładne życie i umacniając chrześcijaństwo (przy czym parę cudów było wskazanych). I tu możemy wymienić Stefana I, króla Węgier. U nas dwóch władców odegrało rolę „utrwalaczy” chrześcijaństwa. Niestety, obaj byli słabymi kandydatami na ołtarze, bo życia przykładnego nie wiedli.

Pierwszym z nich był Bolesław Chrobry – wszak za jego czasów mamy wysyp świętych, często dzięki właśnie jego wsparciu (św. Wojciech, Pięciu Braci Męczenników. św. Świerad, św. Bruno z Kwerfurtu). Mamy fundację arcybiskupstwa, biskupstw, klasztorów, wsparcie dla misji wśród pogan, wprowadzenie wyjątkowego postu. Tyle że Chrobry był bigamistą (biorąc za dobrą monetę wszelkie hipotezy, mogło być tak, że jednocześnie żyły jego cztery żony!), gwałcicielem, a nade wszystko – jak podaje Gall Anonim – przed jego śmiercią arcybiskup obłożył Polskę klątwą. Zdecydowanie słaby kandydat na ołtarze.

Drugim był Bolesław Szczodry, który odbudował polską strukturę kościelną po kryzysie z lat trzydziestych i czterdziestych XI wieku. Chyba nie trzeba tłumaczyć, dlaczego ten władca kanonizowany nie został...

Jak więc widzimy, ewentualni piastowscy święci pojawili się późno, a kanonizowani nie zostali, bo nikt w Polsce się o to nie starał... A dowodzi tego jeszcze coś: otóż praktyka, że kanonizacja jest wyłącznym uprawnieniem papieża jest dość późna. Historycy nawet nie do końca wiedzą, kiedy pojawiły się papieskie kanonizacje, w każdym razie istnieją hipotezy, że pierwszym kanonizowanym w ten sposób był św. Udalryk (993 r.) lub św. Wojciech (999 r.). Ale są to hipotezy bez dowodów źródłowych. Formalnie przypieczętowano, że kanonizować może wyłącznie papież, dopiero w 1146 roku. Wcześniej kanonizacje były w gestii kościołów lokalnych, na dobrą sprawę nie było przeszkód, żeby Unger kanonizował Mieszka I czy Dobrawę. To dodatkowo potwierdza, że po prostu w Polsce nie było parcia na wynoszenie władców na ołtarze.


Zob. też:
Turbolechickie zidiocenie, czyli dojenie frajerów (cz. 11): Bo na chrzest Mieszka nie ma dowodów.

Polecam inne notki z cyklu Piastowskie skandale i ciekawostki:

1. Kolejny Piast-gwałciciel.
2. Żałosny koniec wielkiego rodu.
4. O księciu, który jadł węże, jaszczurki i żaby.
5.1. O podwójnej królowej, co męża zajeździła.
5.2. Jak podwójna królowa w jawnym konkubinacie żyła.
5.3. Wojna dwóch królowych.

Sezrobiłem facebooka, można sepolubiać:

Seczytam na fejsie.

Seczytam na Instagramie.