O redagowaniu, czyli w odpowiedzi człowiekowi, który obserwuje sam siebie

Niedawno na blogu Koczowniczki zaczęła się dyskusja, czy może raczej pyskusja o redagowaniu. Otóż znany pieniacz (potem się dopiero dowiedziałem, że także tłumacz, a nawet autor – popełnił jakąś książkę) Paweł Pollak raczył przedstawiać swoje racje w swoim stylu, czyli z niewielką znajomością materii, za to z wieloma inwektywami, pomówieniami itp. Zaprezentował zachowania typowe dla trolla. Tak się biedny pisarzyna* podniecił pyskusją, że nawet coś tam nasmarał na swoim blogasku.

W pewnym momencie zrezygnowałem z dyskusji z nim, bo to przyjemność porównywalna z robieniem kupy w pokrzywach. Niestety, pisarzynie poziom podniecenia nie opadał i ciągnął, i ciągnął do znudzenia. Więc teraz nie krótko, ale mam nadzieję, że na temat.

O co chodzi. Otóż rzeczona Koczowniczka przesyła swoje recenzje do publikacji w Biblionetce. Redaktorka Biblionetki zrobiła kilka kosmetycznych zmian w jej tekście (nie dyskutuję teraz o sensowności owych zmian, bo to odrębny problem).

W Regulaminie Biblionetki są takie zapisy:

5. Użytkownik upoważnia właściciela Serwisu do modyfikacji przesłanych recenzji i opinii lub innych utworów, w szczególności poprzez skracanie, wydłużanie, zmianę tytułu, poprawianie błędów, co zostaje finalnie poddane akceptacji użytkownika. Zasady akceptacji zmian opisane zostały w pkt. VIII ppkt 8.

Redakcja serwisu ma prawo do poprawek i skrótów w dodanych recenzjach/opiniach. Jeśli autor tekstu uzna ingerencję za zbyt daleko posuniętą, może poprosić redakcję o usunięcie tekstu z serwisu w terminie 7 dni od pojawienia się tekstu w BiblioNETce.

Rzeczony pisarzyna nazwiskiem Pollak pojawił się i napaskudził w dyskusji. Z rzeczy merytorycznych przytoczył dwa przepisy – zacytujmy:

Art. 60 ust. 1 ustawy o prawie autorskim: Korzystający z utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru autorskiego.

Art. 58. § 1 Kodeksu Cywilnego: Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Zdaniem pisarzyny, z tych przepisów wynika, że twórca nie ma prawa do rezygnacji z góry z korekty autorskiej (a takową rezygnacją jest np. zaaprobowanie regulaminu Biblionetki).

Pisarzyna nie ogarnia – próbowałem mu to uświadomić, ale się nie przebiło – że poza literą prawa, istotny jest także duch prawa. Ki pies ów duch? Otóż to intencje ustawodawcy oraz orzecznictwo, w szczególności oczywiście wyroki Sądu Najwyższego.

Oczywiście poprosiłem pisarzynę o wykazanie, że Art. 58. Kodeksu Cywilnego ma w takich sprawach zastosowanie oraz o podanie orzecznictwa. I przede wszystkim prosiłem o wykazanie, że twórca nie może z góry zrzec się prawa do korekty autorskiej. Pisarzyna wciąż wydalał wyłącznie bluzgi...

Zanim przejdę do orzecznictwa, tak na chłopski rozum:

1. Weźmy gazetę, dziennik. Pracuje tam kilkudziesięciu dziennikarzy. Po południu kocioł – niedługo trzeba wysłać gazetę do drukarni, a tu jakiś dziennikarz wstrzymuje wszystko, bo akurat wykłóca się z redaktorem czy korektorem o jeden przecinek.

2. Weźmy serwisy handlujące zdjęciami. Autor z Węgier, serwis rosyjski, fotkę kupuje magazyn z Indonezji. Graficy kadrują czy szparują zdjęcie. Idąc tokiem myślenia pisarzyny, nie mają do tego prawa bez uzgodnienia z autorem. Czyli po każdej, kosmetycznej nawet zmianie magazyn odsyła fotkę do serwisu, serwis do autora i wszystko ślimaczy się bez końca.

3. Weźmy wreszcie stopki redakcyjne gazet, np. Angory, która przedrukowuje utwory już opublikowane. I jakoś w tejże stopce zastrzega sobie prawo do redakcji, skracania, zmiany tytułów. Czyli albo pisarzyna się myli, albo mylą się prawnicy pracujący dla medium o nakładzie kilkuset tysięcy sztuk.

Teraz orzecznictwo. 

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 29 października 1997 roku (sygn. akt I ACa 477/97): 

Nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności (art. 16 pkt 3 Prawa autorskiego), lecz tylko taka jego zmiana, która „zrywa” lub „osłabia” więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcę. Tak oznaczonych cech naruszenia prawa do integralności utworu nie spełniają drobne zmiany elementów jego treści lub formy, które nie uchylają atrybucji utworu.

I wyrok Sądu Najwyższego z 31 października 1975 roku (I CR 624/75):

Wydawca, który wbrew żądaniu twórcy nie umożliwił mu wypowiedzenia się co do redakcyjnych, merytorycznych zmian w opublikowanym utworze, narusza autorskie dobra osobiste twórcy.

Jeszcze raz: wbrew żądaniu twórcy. To przerzuca piłeczkę na pole autora – to on powinien wystąpić o korektę autorską.

I opinia prawnika (adwokata Jarosława Góry) o zgodzie z góry na zmiany w dziele:

W literaturze dopuszcza się również możliwość umownego udzielenie takiej zgody na przyszłość, pro futuro. Problem pojawia się jednak w kwestii zakresu zmian, tj. czy twórca może wyrazić zgodę na wprowadzenie konkretnej zmiany przez konkretną osobę, czy może udzielić zgody blankietowej, na wprowadzanie wszelkich zmian? W tej kwestii w literaturze również nie panuje zgoda. Znajdziemy liberalne podejście do tej kwestii, które dopuszcza możliwość zezwolenia na dokonywanie wszelkich zmian, związanych z korzystaniem z utworu. Znajdziemy również restrykcyjne podejście, opowiadające się za możliwością udzielenia zgody tylko na dokonanie konkretnych zmian. Zdaje się, iż większe poparcie ma drugie stanowisko, zgodnie z którym twórca może udzielić zezwolenia tylko na dokonanie dokładnie określonych zmian w przyszłości. Zgodnie z nim udzielenie zgody na dokonywanie w przyszłości wszelkich zmian jest nieskuteczna.

Jak widać nie ma zgody co do zakresu, jest zgoda, że ogólnie takowej zgody udzielić można.

I jeszcze z orzecznictwa. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 marca 2006 roku (VI ACa 1012/2005):

zakres czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia praw autorskich powinien być adekwatny do rozmiarów i skutków naruszenia.

W tym konkretnym przypadku sąd uznał, że wystarczająca jest ponowna publikacja utworu, tym razem w formie niezmienionej (sprawa jest o tyle specyficzna, że chodzi o wiersz, a przy tego typu dziełach oczywiście łatwiej o naruszenie prawa do integralności utworu).

Jak to wygląda w praktyce? Powiedzmy, że Koczowniczka pozywa Biblionetkę do sądu. Sąd powołuje biegłego, który oceni po 1. czy naruszona została integralność utworu, po 2. czy utwór przez wprowadzone zmiany stał się gorszy – czyli czy Koczowniczka poniosła rzeczywistą stratę. Moim zdaniem, Koczowniczka jest bez szans. Bo czegóż dotyczyły zmiany w Biblionetce:

– Kiedy tydzień temu dodałam do Biblionetki swoją recenzję, pani redaktor poczyniła w niej kilka zmian – opisuje Koczowniczka. – Na pytanie, co znowu napisałam źle, otrzymałam odpowiedź, że w dwóch kolejnych zdaniach aż trzy razy pojawiło się „i”.

Z tego wnoszę, że redaktorka po prostu zamieniła jedno lub dwa „i” na „oraz”. Nie sądzę, żeby jakikolwiek biegły uznał to za naruszenie integralności utworu lub pogorszenie jego jakości.

Abstrahuję tu oczywiście od odczuć Koczowniczki, przedstawiam tylko prawny punkt widzenia. Przede wszystkim pisarzynie pod rozwagę. Może zakiełkuje mu refleksja, że niektóre sprawy są bardziej skomplikowane, niż to się pieniaczom wydaje?

ps.

Pisarzynę uprzedzam, że jeśli się tu pojawi i zamiast merytorycznej rozmowy będzie próbował napaskudzić, to po prostu będę kasował jego posty.

* Rzeczony pieniacz używa wobec mnie określenia „redaktorzyna”, więc widocznie lubi dyskusje w takiej poetyce, a ja mam dobre serduszko, więc skoro lubi, to proszę bardzo. Nie, nie, pisarzyno – nie musisz dziękować.